Hoogbegaafde kinderen vervelen zich vaak thuis, maar ook op school. Er zijn wetenschappers die op het belang van verveling wijzen. Het zou juist goed zijn als je soms niets te doen hebt, zeggen ze. Dat er even niets in het bijzonder is wat je bezighoudt. Want juist die momenten kunnen je inspireren. Je kunt bijvoorbeeld denken: wat wil ik doen? Wat heb ik hier in die doos liggen? O, dat heb ik lang niet gezien, daar ga ik nu mee spelen. Je kunt zelf beslissen wat je wilt doen en dat is de luxe van verveling. Het initiatief komt uit jezelf en je ontdekt nieuwe of oude spullen of activiteiten waar je mee aan de slag kunt.

Zonder een bepaalde mate van verveling zijn er geen inventieve oplossingen. Je hebt het misschien zelf ervaren – dat een idee of een oplossing je vaak pas te binnenschiet als je onder de douche staat, als je een wandeling maakt of als je aan het koken bent. De zaak is echter dat je je op de juiste manier verveelt, want niet elke vorm van verveling is nuttig. Als je in de klas zit, waar je weinig te doen hebt, de opdrachten saai zijn en de tijd zich als een slak voortbeweegt, dat is zelfs gevaarlijk. In een situatie waarin je structureel onderprikkeld wordt, kun je overspannen van de verveling raken en een depressie krijgen of je kunt er agressief door worden. De creativiteit van verveling ontstaat pas als je in een dromerige staat van zijn verkeert. Dan pas worden de zgn. thètagolven geproduceerd, die je hersenen prikkelen tot het komen tot zinvolle ingevingen (Prins & Piët). De nuttigste vorm van verveling is dan ook de verveling waar je zelf voor kiest.

Hoogbegaafde kinderen en verveling op school

Verveling treedt op als de waarneembare vaardigheden of de waarneembare beloning voor het doen van een taak niet passen bij de waarneembare moeilijkheidsgraad of de waarneembare benodigde inspanning. Dit concept van verveling kan veel verschillende onderliggende werkelijkheden reflecteren, zoals:

  1. Het werk is inderdaad te gemakkelijk. Het kind wordt gevraagd vaardigheden of kennis te laten zien die het al lang beheerst. Het werk is saai. Je kunt het leuker maken met speelgoed, spellen en computers, maar sommige taken zijn gewoon niet zo leuk als je zou hopen (schrijven en rekenen zijn de twee belangrijkste kandidaten, met spelling als goede derde).
  2. Het werk komt niet overeen met de interesses van het kind of het kind kan niet opschieten met de persoon voor wie hij het werk maakt (juf/meester) of het kind kan niet opschieten met de klasgenoten waarmee het moet samenwerken. In al deze gevallen zijn de resultaten teleurstellend.
  3. Het werk is te moeilijk. Het kind is nog niet zo ver. Wanneer de taak niet met succes wordt afgerond, krijgt het kind een slecht gevoel. In dit geval zou het kind begeleid moeten worden, wat in de praktijk zelden goed gebeurt. Tijdens een verrijkings- of verdiepingsopdracht wordt het kind aan zijn lot overgelaten (misschien had de leerkracht niet genoeg tijd of heeft hij de opdracht niet voorbereid). De meeste kinderen – en de meeste volwassenen – ervaren het ontbreken van positieve feedback als saai, of misschien beter gezegd frustrerend, zelfs gênant, angstaanjagend of deprimerend.
  4. Het werk is precies goed, maar het kind heeft te weinig positieve ervaringen met de noodzakelijkheid van werken om te leren. Elke poging voelt onplezierig en wordt getypeerd als saai. Nogmaals: frustrerend, gênant, angstaanjagend of deprimerend zijn misschien betere omschrijvingen.
  5. Het werk voldoet redelijk aan het gewenste niveau, maar het kind beheerst de materie niet voldoende of de metacognitieve vaardigheden ontbreken. Met als resultaat dat de taak eenvoudig lijkt, maar het kind niet in staat is het correct af te ronden. Het kan ook zijn dat het kind over voldoende metacognitieve vaardigheden beschikt en genoeg kennis van het onderwerp heeft om zijn eigen valkuilen te herkennen, maar niet genoeg perspectief om zichzelf te beoordelen. Hij verwacht van zichzelf te presteren op een veel hoger niveau dan redelijk. Hij ziet het werk daarom als te moeilijk met hetzelfde resultaat als wanneer het werk werkelijk te moeilijk is.
  6. Het kind heeft geen duidelijk doel en weet niet hoe hij er een kan stellen. Hij ziet misschien niet de diversiteit van mogelijkheden binnen de situatie. Binnen de mogelijkheden die het kind wel ziet, lijkt alles of te gemakkelijk en daarom niet de moeite van inzet waard, of te moeilijk en daarom onmogelijk.

Het stellen van doelen is een redelijk complex onderwerp op zich, een onderwerp voor een ander artikel.

Wat kun je doen aan verveling?

Ten eerste moet je beseffen dat hoogbegaafde kinderen een uitermate scherp inzicht hebben in wat hun omgeving van hen verwacht. Een van de eerste dingen die deze kinderen leren is dat volwassenen allergisch zijn voor hoogbegaafde kinderen die zich vervelen. Er zijn hoogbegaafde kinderen die van die kennis gebruik maken. Bij hen is het zinnetje “Ik verveel me” een vervanger voor de zin “Ik wil aandacht”. Het signaal dat een kind zich verveelt moet altijd serieus genomen worden, maar het is belangrijk te bepalen of het ook zo is. Soms vertellen kinderen wat er echt aan de hand is wanneer je voorzichtig vragen stelt. Laat ze specifiek aangeven wat niet werkt. Vragen naar voorbeelden en dan doorvragen om de situatie duidelijk in beeld te krijgen, kan verduidelijken wat er zo frustrerend is aan die situatie. Wanneer kinderen moeite hebben met duidelijk maken wat er aan de hand is, kun je zelf verschillende mogelijkheden opperen en ze daaruit laten kiezen. Maar wees voorzichtig met het “leiden van de getuige” – kinderen zullen vaak proberen jouw vragen te ontwijken door in te stemmen met alles waarvan zij denken dat jij denkt dat het probleem zou kunnen zijn.Vaak is het nodig een beetje onderzoek te doen en een directe observatie te verrichten. Bijvoorbeeld, wanneer het werk te moeilijk is of de taak overweldigend, kan het helpen het werk op te delen in kleinere taken. Dit kan soms helpen het kind in beweging te brengen. Wanneer je denkt dat het doel onduidelijk is, kan het helpen het kind te begeleiden bij het stellen van juiste en haalbare doelen. Wanneer het kind niet begrijpt welke eisen van hem worden verwacht is het goed hem te helpen de juiste eisen te benoemen waar het werk aan moet voldoen. En zo kunnen er nog meer belemmeringen zijn.

Observeer en vraag

Dit is een belangrijk principe waarmee ik werk, namelijk dat je niet direct interventie moet plegen om het kind te “redden”, maar eerst moet analyseren wat echt het probleem is en het kind helpen zelf een oplossing te creëren. Analyse en interventie kunnen belangrijke informatie opleveren voor een volgende keer.Verder is het belangrijk dat de interesses van het kind benut worden als onderwerpen voor verrijking. Dit kan gedaan worden met boekverslagen of werkstukken en met een beetje fantasie kun je dit op veel manieren doen. Als je zoon of dochter bijvoorbeeld veel fantasy-boeken leest, kun je vragen of hij of zij op school een eigen verhaal mag schrijven over zijn/haar eigen fantasy-wereld. Of hij/zij kan een 3D-maquette maken van een fantasy-wereld, een tekening/schilderij dan wel een ontwerp maken.Wanneer op school de werkelijke cognitieve ontwikkeling wordt bepaald (door middel van doortoetsen) kan dit een indicatie geven van het niveau waarop je kind kan werken. Door vervolgens geschikt materiaal aan te bieden kan verveling voorkomen worden.

Tot slot, aanmoedigen van interesses en ontwikkelen van passies is de belangrijkste manier om hoogbegaafde kinderen in aanraking te brengen met nieuwe onderwerpen en gebieden zodat ze de liefde voor het leren ontwikkelen.

Hoogbegaafd kind verveelt zich thuis en in de klas

Wij weten als geen ander dat uitzonderlijk en hoogbegaafde kinderen anders zijn dan gemiddeld begaafde kinderen. Met de juiste begeleiding kan deze groep kinderen ontzettend floreren. Die begeleiding is nodig vanuit zowel de ouders als leerkrachten. Inmiddels hebben wij honderden ouders en leerkrachten geholpen met het ontwikkelen van een helder opleidingsdoel en/of opvoedingsdoel. Dit doen we door samen een stappenplan te maken die passend is voor het kind. Vanuit een intelligentie onderzoek en eventuele aanvullende onderzoeken kijken we naar de individuele behoefte van het kind, zodat het de juiste stimulans krijgt om zijn/haar kwaliteiten te benutten.

Bekijk onze diensten: begeleiding hoogbegaafde kinderen