Hoogbegaafde kinderen en vriendschappen

Vriendschappen en relaties zijn vaak gebaseerd op overeenkomsten. We hebben de neiging om op een of andere manier contact te maken met anderen die op ons lijken. Dat wil niet zeggen dat twee mensen klonen van elkaar moeten zijn om zich met elkaar te verbinden – verschillen zijn vaak wat een relatie interessant maakt en dat kan zijn wat aanvankelijk de ene persoon naar de andere trekt. Maar het is redelijk om te stellen dat lange-termijnrelaties vaak worden voortgezet, omdat de betrokken mensen op de een of andere manier vergelijkbaar zijn. En betwistbaar, mentale overeenkomsten zijn een van de meest – zo niet de meest – belangrijke voorwaarden waarop mensen verbinding maken en verbonden blijven. We neigen ernaar contact te zoeken met degenen die denken zoals wij. Niet noodzakelijkerwijs mensen met dezelfde meningen of vooruitzichten, maar eerder mensen die onze ideeën en perspectieven begrijpen, dezelfde interesses delen en met wie we een wederzijds zinvol gesprek kunnen voeren. Kinderen en tieners vormen zinvolle en langdurige relaties op vrijwel dezelfde manier.

Hoogbegaafdheid en relaties (vriendschappelijk)

Een potentieel probleem voor hoogbegaafde kinderen is dat ze vaak op een andere manier denken en voelen dan de meeste van hun leeftijdgenoten, degenen met wie ze waarschijnlijk veel tijd doorbrengen en met wie ze in een klas zitten. Ze hebben de fysieke uitstraling van hun klasgenoten, maar mogelijk de emotionele volwassenheid, woordenschat, interesses en redeneervermogen van degenen die veel ouder zijn dan zij. Ze passen niet echt in hun groep. Als gevolg kan het ontwikkelen van zinvolle vriendschappen moeilijker zijn voor hoogbegaafde kinderen. Dit probleem kan duidelijker zijn naarmate het cognitieve vermogen toeneemt. Anders gezegd, de poel van potentiële ‘mentale vrienden’ van dezelfde leeftijd krimpt als het IQ stijgt. De kans dat een kind (of een volwassene) met een IQ van rond 160 een gelijkgestemde vindt, is 1 op 34 duizend. Als je nagaat hoeveel nieuwe mensen je in je leven ontmoet, is de kans klein dat een zo uitzonderlijk begaafd iemand een gelijkgestemde tegenkomt. Dan heb ik het nog niet over een klik hebben op meerdere gebieden. Je kunt cognitief bij elkaar passen, maar pas je ook geestelijk en spiritueel bij elkaar?

Vermijden van sociaal isolement en bieden van kansen aan kinderen om contact te maken met anderen met vergelijkbare cognitieve vaardigheden is een van de veel voorkomende argumenten voor het bevorderen van onderwijsprogramma’s voor hoogbegaafden. Maar, zoals met alle mensen, het hoeft niet zo te zijn dat je in een hoogbegaafdengroep meteen een klik met iemand hebt. Kinderen moeten daarom realistische verwachtingen hebben van vriendschappen, iets wat ze van volwassenen (hun ouders bijvoorbeeld) moeten leren. Deze realistische verwachtingen kunnen veel stress ontnemen. Als je leert je tot mensen te relateren vanuit bijvoorbeeld interessegebieden en niet verwacht dat je meteen een soulmate tegenkomt, maakt het je leven stukken gemakkelijker. Het kan zijn dat je een soulmate pas op veel hogere leeftijd tegenkomt. Het kan ook zijn dat je die nooit vindt. Daarom is de basis voor begeleiding van hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen: uitgaan van hun eigen kracht, zelfliefde en positief denken met aanleren van probleemoplossende vaardigheden.

Cultiveren van vriendschappen – een soulmate vinden

Vriendschap is in wezen geen unie van persoonlijkheden, het is een aantrekking en magnetisme van zielen. Vriendschappen beginnen vaak op een zielvolle manier door de werking van het lot. We kunnen een persoon ’toevallig’ ontmoeten en zelfs de dunste basis voor een relatie vinden. Door de jaren heen ontmoet ieder van ons vele, vele mensen en toch worden slechts enkele vrienden en gedurende een heel leven krijgen we misschien slechts een paar echt intieme vrienden — zielsverwanten. Het is belangrijk dat hoogbegaafde kinderen – die vaak hoge vriendschapsverwachtingen hebben – dit van een voor hen belangrijke volwassene horen.

Het feit dat het onmogelijk is om uit te leggen wat iemand tot een goede vriend maakt of dat we geen formule kunnen gebruiken om echte vrienden te vinden, geeft aan hoe diep en onbedoeld vriendschap kan zijn. Het is alsof zielen de verborgen schat in elkaar herkennen en de alliantie aangaan, terwijl de bewuste geest doorgaat met intenties, hoop en verwachtingen. Zoals vaak het geval is, is het beter om ruimte te nemen en te zien of en hoe een vriendschap zich ontwikkelt. Toch zal uiteindelijk zelfs dit soort vriendschap toegewijd moeten zijn om ervoor te zorgen dat het blijft bestaan.

Soms komen vriendschappen tot bloei uit het niets, lijkt wel. Dit kan op alle leeftijden gebeuren. De intimiteit, gecreëerd door aandacht voor de ziel, is anders dan interpersoonlijke nabijheid. Ten eerste kijken twee vrienden samen naar een derde ding, de ziel. De ziel is een autonoom vat, om het woord van Jung te gebruiken, of ontwikkelt zich volgens zijn eigen wetten, om de Heraclitische taal te gebruiken. Vrienden die op zielsniveau in elkaar geïnteresseerd zijn, kijken niet alleen naar elkaars leven en luisteren niet alleen naar elkaars motieven en uitleg. Ze kijken samen naar dit derde ding dat de ziel is en in die wederzijdse blik vinden en onderhouden ze hun vriendschap.

Vriendschap – een vat met soulmaking

Naast hele verbeeldingswerelden biedt vriendschap de ziel intimiteit en verbondenheid. Veel onderdelen van het leven verlopen prima zonder intieme connecties. Werk vraagt niet noodzakelijkerwijs om intieme relaties en het is mogelijk dat het politieke en sociale leven ook zonder intimiteit kan. Maar zonder intimiteit sterft de ziel uit, want de nabijheid die wordt geboden door intieme relaties, vervult de ziel zelf. Carl Jung beschreef de ideale setting van soulwerk als een alambiek, een alchimistische glazen vat waarin alle spullen van de ziel konden worden opgenomen. Vriendschap is zo’n vat, het houdt de dingen van de ziel bij elkaar. In tijden van emotionele worsteling is misschien onze eerste reactie om met een vriend te praten, want we weten dat onze moeilijkste onderwerpen en onze gevoelens veilig zijn bij een vriend en dat de vriendschap gedachten en gevoelens kan doorstaan, ongeacht of ze pijnlijk of ongewoon zijn. Daarnaast kun je met een vriend (als het goed is) in vertrouwen, zonder oordeel en in alle openheid communiceren.

Een vriendschap vereist geen compatibiliteit. De ziel kan zijn hand uitstrekken en verbindingen maken door en ondanks verschillen in politiek, meningen en overtuigingen. De Tao Te Ching maakt gebruik van een metafoor die op alle aspecten van het leven van toepassing is en zegt:  “Het is precies waar er geen substantie is, dat we het nut van kleipotten vinden.” Het is precies waar geen inspanning voor homogeniteit is, maar gewoon een ruimte, gevormd met een gevoeligheid voor intimiteit, dat we het nut van vriendschap vinden. De ziel heeft veel soorten vaten en veel soorten ruimtes nodig om dag in dag uit te werken met de grondstoffen die het leven dient. Vriendschap is een van de meest effectieve en kostbare van die vaten.

Hoe kan een hoogbegaafd kind vrienden maken?

Het is belangrijk dat hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen en tieners zich vanuit hun kern tot andere mensen verhouden. Als je niet jezelf bent (door langdurige aanpassing) of als je nog niet weet wie je bent, trek je mensen aan die niet bij je werkelijke zelf passen, maar bij je aangepaste zelf. Dat kan ertoe leiden dat het kind nog steeds – ondanks vrienden – het gevoel heeft dat het contact niet gesynchroniseerd is met zijn behoeftes, met zijn zelf. Maar omdat het kind niet weet waar het aan ligt (en de betrokken volwassenen staat er meestal ook niet bij stil), blijft het gevoel van onbehagen aanhouden. Het kind voelt intuïtief en intens dat er ‘iets niet klopt’ maar kan er geen vinger op leggen wat het is. Hoogbegaafde kinderen hebben vaak tot ver in hun volwassenheid het gevoel dat ze nergens bij horen, dat ze een alien zijn en zich niet kunnen relateren tot een ander.

Voor het maken van vrienden (ik heb het hier nog niet over diepgaande vriendschappen maar over vrienden waar je iets mee kunt ondernemen en niet al te diep over dingen praten) heb je vaardigheden nodig. Vaardigheden om te socialiseren. In de huidige maatschappij met sociale media denken jonge mensen vaak dat alles leuk en gezellig moet zijn en dat als je niet genoeg vrienden hebt of als je niet bij een groep hoort, je een looser bent. Daarom is verbindingen zoeken met mensen vanuit je kern zo belangrijk. Als een kind weet wie hij is en weerbaar genoeg is om van zichzelf te houden zoals hij is, zal hij een ander soort verbindingen maken dan als het kind vanuit angst om er niet bij te horen verbindingen legt. Daarin schuilt meteen de tragedie van het hoogbegaafde kind (maar ook van de hoogbegaafde volwassene): je accepteert vaak minder diepgaande connecties omdat je bang bent voor eenzaamheid. Je verdraagt mensen die je eigenlijk vermoeien en maakt jezelf wijs dat het je vrienden zijn.

Soms zijn het de ouders die het nog moeilijker maken voor hun hoogbegaafde kinderen om zich gepaste sociale vaardigheden eigen te maken doordat zij alleen de intellectuele groei van het kind aanmoedigen. Dit kan ten koste gaan van de sociale ontwikkeling. Het resultaat kan zijn dat het kind zich te veel conformeert aan de verwachtingen van anderen en de norm van de maatschappij, waardoor het zichzelf verliest en/of dat het onhandig in contact wil komen met mensen die niet zijn ontwikkelingsgelijken zijn, maar alleen uit de hoop niet eenzaam te zijn.

Tips voor ouders:

• Zorg ervoor dat je kind zichzelf leert kennen en vanuit zijn kern in contact met anderen leert te komen .
• Zorg ervoor dat je kind diverse vaardigheden beheerst, in plaats van de focus alleen te leggen op intellectuele krachten.
• Hoogbegaafde kinderen zoeken vaak het gezelschap van volwassenen en willen hun aandacht en goedkeuring. Dat is niet verkeerd, maar het evenwicht kan snel zoekraken, hetgeen kan bijdragen aan het vastlopen van de sociale ontwikkeling. In de omgang met volwassenen leunen hoogbegaafde kinderen op de meer gepolijste sociale vaardigheden van die volwassenen in plaats van hun eigen sociale vaardigheden op natuurlijke wijze te polijsten. Het is immers voor het kind niet nodig om zich in te spannen bij het vinden van een geschikte wijze van communiceren met leeftijdsgenoten en ontwikkelingsgelijken.
• Leer je kind de basis van sociale vaardigheden. Denk hierbij aan het verschil tussen sociaal zijn en socialiseren. Sommige hoogbegaafde kinderen waar ik mee werk, maken bijvoorbeeld geen oogcontact met anderen, vergeten te glimlachen of te groeten, vergeten namen van andere kinderen, geven nooit complimenten, vragen niet: “Hoe was je weekend?” en/of doen geen moeite om aangenaam te zijn. Dat is socialiseren, wat soms nuttig kan zijn in de omgang met anderen. Je kind moet dit weten.
• Leer deze vaardigheden expliciet aan. Thuis kun je oefenen door een rollenspel, je moet je kind wel begeleiden in het toepassen daarvan. Je kunt je kind vragen hoe vaak hij/zij de vaardigheden gebruikt, welke reacties hij krijgt en dergelijke. Blijf controleren en bijsturen tot de aangeleerde vaardigheden automatisme worden en goed je kind deze toepast in de omgang met andere kinderen of volwassenen.
• Stimuleer je kind in contact te komen met andere kinderen die intellectueel niet hun gelijken zijn. Bij sommige kinderen is een lichte aanmoediging genoeg. Bij andere is het nodig dat ouders helpen met het regelen van afspraken, minimaal een keer per week. Het kan nodig zijn je kind te adviseren hoe het zich moet gedragen tijdens deze afspraken. Na afloop kun je feedback geven en praten over wat er goed ging en wat beter kan. Hoogbegaafde kinderen kunnen zo in zichzelf gekeerd zijn dat ze niet eens in de gaten hebben welk effect hun gedrag op anderen heeft (in mijn ervaring lijkt dit zelfs meer regel dan uitzondering).
• Laat je kind meedoen aan buitenschoolse activiteiten die samenwerking promoten. Een teamsport bijvoorbeeld, een theatergroep of scouting. Vermijd intellectuele competentie tenzij het gaat om iets dat teamwerk promoot en waarbij geen individuele winnaars zijn. Activiteiten die samenwerking en eerlijk spel met teamgenoten benadrukken, helpen je kind in het ontwikkelen van sociale vaardigheden. Hierbij is het belangrijk dat je kind de sport of activiteit zelf kiest en er achterstaat.
• Kijk naar je eigen sociale vaardigheden. Sommige ouders ontbreekt het, net als hun hoogbegaafde kinderen, aan sociale vaardigheden in een groep van niet ontwikkelingsgelijken.

Ouders die bewust strategieën zoals deze gebruiken, kunnen hun kind helpen met het ontwikkelen van sociale vaardigheden en vriendschappen die zo belangrijk zijn voor de algemene ontwikkeling en het succes in het leven. De basis hiervoor is het kind zelf, zijn kern, zodat hij zichzelf kan aanpassen als nodig, zonder zichzelf te verliezen.

Tips voor kinderen kun je hier vinden.