In het fluïdemodel van uitzonderlijke begaafdheid (Hamsikova, 2023) is zichtbaar dat het Zelf zich in een verticale, van tijd onafhankelijke, staat bevindt. De Kern IK, de Mens, heeft energie nodig om te leven. Die energie komt voort uit de natuur en is verankerd in de natuur van de mens. Om te leven als een mens en onderdeel uit te maken van een beschaving heeft een mens vaardigheden nodig. Die vaardigheden kunnen van persoon en de persoonlijke omstandigheden verschillen. Je kunt je voorstellen dat iemand die op Alaska woont en voor voeding aangewezen is op zijn omgeving een andere set vaardigheden nodig heeft dan iemand die op de Herengracht in Amsterdam woont en de boodschappen laat bezorgen. Tenzij diegene uit Amsterdam regelmatig naar Alaska gaat en andersom… Er zijn bepaalde basisvaardigheden die iedere hoogbegaafde nodig heeft. Ik wijd hier een heel hoofdstuk aan, zo belangrijk zijn ze.

Behalve vaardigheden om te kunnen zijn wie je bent en vanuit je kern te leven, heb je verbinding nodig. Om te beginnen verbinding met jezelf. In het stukje over trauma in het vorige hoofdstuk gaf ik al aan hoe een trauma bij hoogbegaafde kinderen ontstaat als ze zich moeten aanpassen aan het gemiddelde. Ze raken ongemerkt de verbinding met zichzelf kwijt, wat tot allerlei persoonlijke drama’s leidt.

Nadat je een stabiele verbinding met jezelf voelt, kun je je verbinden met anderen, terwijl je identiteit en individualiteit ? verankerd in het zijn – autonoom blijven en terwijl jij blijft bepalen wie je bent. Op die manier, en alleen op die manier, vanuit je ware zelf (en niet van achter een masker) kun je waardevolle, betekenisvolle, oprechte verbindingen aangaan. Alleen dan blijf je heel en voel je dit je leven lang. Als je dit eenmaal durft toe te laten en voelt, leer je het nooit meer af. Hierbij zijn de persoonlijke macht en trouw aan jezelf de belangrijkste componenten. Dat is de uitgangspositie om heel te blijven. Als je trouw aan jezelf bent, haal je het niet in je hoofd om tegen jezelf te handelen. Dat komt niet bij je op, omdat je het onmiddellijk voelt in je energetische en fysieke lichaam.

De verticale, middelste basis moet stevig zijn als je aan de overige lagen iets wilt hebben op de manier dat je jouw potentieel werkelijk benut. Met potentieel bedoel ik niet een of ander meetbaar doel, zoals een diploma of een carrière, ik bedoel jouw potentieel om te worden wie je wilt zijn, het potentieel dat je inzet voor je ontwikkeling en je groei om het leven te leiden, zoals jij het wilt, en voor het geheel. In welke vorm dan ook.

Als we de horizontale lagen stap voor stap doornemen, dan is er de laag met mensen die invloed hebben op je ontwikkeling, die je input geven en waarbij je te allen tijde de keuze hebt om autonoom te blijven en te kiezen wat je met hun input en inspiratie doet (familie, gezin, partner, vrienden, bekenden, onbekenden, zoals voorbijgangers, mensen die je vluchtig tijdens een vakantie ontmoet, mensen met wie je een paar woorden of zinnen wisselt). Al die mensen hebben door hun energie, intenties, woorden en handelen invloed op je, gemerkt of ongemerkt.

Dan is er de gele laag met de vier belangrijkste karakteristieken van hoogbegaafde mensen (intelligent, autonoom, intens, asynchroon) waar je dagelijks mee te maken hebt en die een integraal onderdeel uitmaken van het zijn. Deze karakteristieken negeren leidt tot disbalans en ontkenning van het zelf. Soms hebben kinderen vaardigheden nodig om bijvoorbeeld met hun asynchrone ontwikkeling om te gaan en leerkrachten en begeleiders moeten hiervan op de hoogte zijn. In het boek Intens, authentiek en vrij (Hamsikova, 2019) kun je hier meer over lezen.

Verder de zwarte laag met de basis (basis/constante) en een flexibel deel (variërend/flexibel). Ieder mens heeft een bepaalde basis nodig ? denk aan basiskennis en vaardigheden ? een vaste plek of een paar vaste bezittingen, vaste mensen, zoals familie of andere belangrijke mensen in je leven. Die basis geeft je een grond en daar kun je uit putten gedurende je leven. Deze basis is overigens ook fluïde, omdat vaardigheden gedurende je leven kunnen veranderen of mensen die je vertrouwt, kunnen wijzigen, et cetera.

Daarnaast is er het variërende deel, waaronder bijvoorbeeld de verschillende situaties vallen die zich aandienen, onvoorspelbare situaties die het leven interessant of ingewikkeld maken en waardoor je leert en je ontwikkelt, nieuwe ontmoetingen, nieuwe ervaringen. Het gaat om een fluïdemodel met een verankerd mens. De mens weet wie hij is en kan alle fluïditeit van het leven aan.

Als laatste, het roze stuk, gaat over zijn wie je bent of je bewust aanpassen. Dat aanpassen is wederom een keuze en als je de keuze maakt vanuit je Zelf zal je altijd een keuze maken die op één lijn staat met wie je bent. Je kunt je dan tijdelijk aanpassen aan een groep, terwijl je trouw aan jezelf blijft. Je identiteit en autonomie blijven intact.

Op deze manier is de cirkel rond en, zoals je waarschijnlijk begrijpt, heeft alles met alles te maken, maar het begint met de bewustwording van jou. Of je nu een hoogbegaafde volwassene bent met of zonder kinderen of  een professional, dat maakt niet uit. Om in balans te leven en om in balans te komen als je in disbalans raakt, heb je de verticale lijn nodig. Daar begin je mee. Om te weten wie je bent en om in je macht te staan.

Wanneer je het model vanuit het perspectief van een arend bekijkt, voel je dat het om de gehele gemoedstoestand van het zelf gaat. De gemoedstoestand – je over het algemeen content voelen – is afhankelijk van vaardigheden, waaronder:

• het leven laten stromen zonder behoefte aan kaders.
• leren leven met niets en genieten van alles wat zich aandient.
• geaardheid zonder gehechtheid.
• liefde in vrijheid.
• jezelf met een ander delen in vrijheid en in verbondenheid.
• betekenisvol leven – voor jezelf en voor het geheel.
• geen eindpunt nodig hebben – open doelen, leren ‘in onzekerheid’ te leven – flexibel en weerbaar.
• doorgaand blijven ontwikkelen en creëren.
• vrijheid in zijn en denken.
• zelfzorg – zorgen voor je energie, voeding, ruimte, stilte, opladen, kwaliteit van de input.

Fluïdemodel in het onderwijs

Dit model voor uitzonderlijk begaafde kinderen toepassen, geldt ook voor het onderwijs, al dan niet in een schoolgebouw. Het is niet omgevingsafhankelijk, het kind hoeft niet op een school te zitten om te leren. Ik heb het over onderwijs van het individu, los van een locatie. Overigens staat nergens in de wet dat een kind in een schoolgebouw moet zitten om te leren. Uitzonderlijk begaafde kinderen, die enorm verschillend zijn van de norm en ook onderling, hebben altijd maatwerk nodig voor onderwijs en begeleiding. Ze hebben vaardigheden nodig om zich op een veilige manier tot de wereld te verhouden vanuit hun authentieke zelf zonder een trauma-ervaring te creëren. Hoe belangrijk de authenticiteit is, kun je te weten komen in hoofdstuk Het authentieke zelf waar ik meer vertel over hechting.

Gelijke behandeling zit ‘m er niet in dat iedereen hetzelfde krijgt, het betekent dat iedereen krijgt wat nodig is, waar hij aan toe is. Het is het recht van het kind op een natuurlijke ontwikkeling.

Gelijke behandeling betekent dat iedereen gelijke kansen heeft om te worden en te zijn wie hij wil zijn, van nature, vanuit intrinsieke motivatie.

Die intrinsieke motivatie om te zijn heeft ieder kind vanaf de geboorte in zich. Het standaard (onderwijs)systeem doodt deze intrinsieke motivatie tot ontwikkeling en verwondering, omdat de opvoeding en het onderwijs vrij snel na de geboorte van het kind volledig ingekaderd worden. De enige vrijheid die het kind misschien ervaart, is woensdagmiddag met een vriendje afspreken, maar dan alleen van twee tot vijf uur, want dan is er sport en tijd om te eten. Het gebrek aan intrinsieke motivatie is een veel gegeven feedback op veel schoolrapporten. Maar het klopt, want precies diezelfde intrinsieke motivatie is gedood door mensen die de feedback geven, doordat het kind zich moest aanpassen aan de groep. Het kind krijgt door de aanpassing geen ruimte om de intrinsieke motivatie te ontwikkelen, eenvoudigweg omdat het alleen moet doen wat ze van hem verwachten, namelijk een leerplan van de school volgen binnen vooraf vastgestelde parameters. Een hoogbegaafd en zeker uitzonderlijk begaafd kind, een autonome rebel van nature, kan daar niet tegen.

Autonomie staat haaks op het onderwijssysteem.

Intrinsieke motivatie, zin in leren en verwonderen, krijgen hoogbegaafde kinderen terug als anderen rekening houden met hun behoeftes, autonomie en authenticiteit. Authenticiteit is ongelooflijk belangrijk. In het hoofdstuk over het authentieke zelf kom je te weten hoe het gedwongen verstoppen van authenticiteit tot een trauma kan leiden.

Maak een plan

Misschien denk je nu: hoe zal ik dit model, deze manier van leven, vanuit mezelf ooit in de praktijk kunnen brengen? Het begint bij voelen, net zolang voelen tot je werkelijk jezelf voelt, van binnenuit. Ik besef dat het voelen van jezelf volhouden en automatisch als jezelf leven in het begin moeilijk is. Je bent immers gedurende jaren iemand anders geworden en je hebt geleerd je naar buiten te richten in plaats van naar binnen. Je moet als het ware opnieuw met jezelf kennis maken. Hierbij kan stilte, meditatie, alleen in de natuur zijn en tuinieren helpen.

De keuze op zich is eenvoudig: leven als jij of leven als iemand anders? Vooropgesteld dat je voor leven als jij kiest, dan heb je uithoudingsvermogen nodig en een plan. Het fluïdemodel geeft je grofweg een aantal gebieden waar je je op kunt focussen, zodat je Kern in balans komt. Voel je vrij nieuwe woorden erbij te halen en het model te gebruiken zoals dat bij jou past. Dit wordt jouw maatwerk!

Een fluïdeplan komt tot stand doordat je eerst voelt en je gedachten stilt. Voel eerst voor wie je het plan maakt. Ben jij het zelf? Voel dan wie je bent en wat je behoeftes zijn. Ga na wat je dromen zijn, wat je wilt ontdekken, wat je wilt leren, met wie je wilt omgaan.

Wanneer de geest werkelijk rustig is – daarom is meditatie of in de natuur wandelen (zonder muziek in je oren) zo waardevol ? is het mogelijk dat datgene wat onmetelijk is tot stand komt. Elk ander proces, elke andere zoektocht naar de werkelijkheid is louter projectie, nagemaakt en daarom onwerkelijk. Maar dit proces is moeizaam, omdat je het niet gewend bent en het betekent dat de geest zich voortdurend bewust moet zijn van alles wat er innerlijk gebeurt. Ben je aan het projecteren, denk je aan wat anderen ervan vinden, bereken je alvast de haalbaarheid, probeer je op een andere manier naar je hoofd te vluchten?

Het is aan jou om te experimenteren, dieper en dieper en dieper in jezelf te gaan, zodat je alle lagen van het centrum voelt. Het is buitengewoon interessant om naar het proces van de geest te kijken, hoe die afhankelijk is van woorden, hoe de woorden het geheugen stimuleren of een vergeten ervaring weer tot leven wekken en er leven aan geven. In dit proces leeft de geest in de toekomst of in het verleden. Haal het naar het nu. Daarom hebben woorden zowel neurologisch als psychologisch een enorme betekenis. Je kunt dit niet uit een boek leren, je kunt het ervaren, je moet experimenteren, je kunt jezelf in actie zien. Dat je een plan hebt dat fluïde is, dat altijd bij te stellen is als je daartoe besluit, geeft je innerlijke kracht en stabiliteit en je zult telkens weer je persoonlijke revolutie ervaren.

Vragen voor je fluïdeplan

1. Wie ben ik? Beschrijf zo oprecht mogelijk wie jij bent, hoe jouw essentie voelt, ga hiernaar op zoek door diep in je te voelen en durf voorbij woorden van anderen te kijken.
2. Wat zijn mijn niet onderhandelbare kernwaarden? Alles wat niet op één lijn is met wie jij bent, voel je in je maag. Het is dat onbestendige, ongemakkelijke gevoel dat je meestal negeert. Negeer het vanaf nu nooit meer en stel jouw kernwaarden en grenzen op. Wanneer geef je je persoonlijke macht weg en waar is de grens om dat niet te doen?
3. Stel jezelf deze vragen met betrekking tot relaties met anderen:

• Verveel ik me? Moet ik het aantal en de verscheidenheid van mijn vriendschappen en relaties nieuw leven inblazen?
• Bij wie kan ik terecht voor emotionele steun of in geval van een crisis?
• Zijn mijn relaties diepgaand en betekenisvol?
• Voel ik mij veilig genoeg om kwetsbaar te zijn? Moet ik me op dit moment tegen kwaad beschermen of is de verscherping vooral gebaseerd op het verleden?
• Maak ik mezelf klein om erbij te horen? Kan ik mezelf zijn?

4. Wat betekent autonomie, intensiteit, intelligentie en asynchroniteit voor mij? Hoe uit zich dat? Denk hierover na en beschrijf het nauwkeurig, zodat je jezelf beter leert kennen.
5. Welke vaardigheden zijn voor mij belangrijk? (Lees voor inspiratie het hoofdstuk over vaardigheden.) Schrijf op wat je op dit moment belangrijk vindt, wat je nog wilt leren en ontwikkelen.
6. Ben ik altijd trouw aan mezelf? Ook als het gaat om aanpassing heb je een bewuste keuze. Je kunt je tijdelijk aan een situatie aanpassen, terwijl je trouw aan jezelf blijft. Kijk ook hier goed in welke situaties je jouw persoonlijke macht en je integriteit verspeelt. Wat heb je nodig om dat niet meer te doen? Het gaat soms om een echte, fysieke handeling en soms om je gedachten anders te formuleren.
7. Houd ik tijdens het beschrijven van bovengenoemde punten steeds mijn Kern voor ogen? Maak ik een plan vanuit mezelf of praat er toch een stemmetje tegen me? Wees zo zonder oordeel mogelijk bij voelen wat je nodig hebt en hoe jij wilt leven. Stel jezelf de vraag: welke opvattingen zijn werkelijk gebaseerd op mijn authentieke ziel en wat projecteer ik op mezelf (of op mijn kind of anderen) dat ooit op mij is geprojecteerd?

Fluïditeit, vrijheid, openheid en energie zijn belangrijke voorwaarden voor een optimale ontwikkeling van een mens. Uitzonderlijk begaafde mensen zijn geboren met een ander niveau van bewustzijn. Ze verzetten zich dan ook hevig als ze gedwongen worden in een niet passende laag van bewustzijn te leven. Hierdoor is hun ontwikkeling ernstig beperkt en hun levensenergie stroperig, ze verliezen interesse in leren en leven. Ze gaan uit. Je bewust zijn van het niveau van bewustzijn van de individuele mens is zeker bij de opvoeding van kinderen van levensbelang. Het gebeurt nu automatisch dat het kind gedwongen is zich aan te passen aan de voor hem niet passende laag van bewustzijn, met desastreuze gevolgen. Het gaat niet alleen om een diploma halen, het gaat om een menselijke ontwikkeling, om een evolutionaire groei, om een ontwikkeling die een mens terug naar zichzelf leidt, zodat het bewustzijn van het geheel vergroot wordt. Dat is het werkelijke belang van maatwerk en persoonlijke ontwikkeling.

Een kind heeft er recht op zich te ontwikkelen tot wie hij bedoeld is te zijn en niet tot wie ‘ze’ zeggen dat hij moet worden.

Aanpassen is geen optie. Als je vanuit je ziel leeft, weet je dat dit een van de punten is die niet onderhandelbaar is!