Ja, dit hoor ik regelmatig van leerkrachten. En ouders horen het regelmatig van de leerkracht van hun kind. Ik krijg ook vaak de vraag: moet ik mijn hoogbegaafde kind op een sova- (SocialeVaardigheden) training sturen? Een gewone sova-training is over het algemeen niet eens geschikt voor een hoogbegaafd kind. De vraag die je je als eerste moet stellen is: heeft mijn kind inderdaad een training nodig?

Een veelgehoorde opvatting over sociale ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen is dat ze een problematische sociaal-emotionele ontwikkeling doormaken. Een andere veelgehoorde opvatting is dat hoogbegaafde kinderen sociaal-emotioneel achterlopen ten opzichte van hun leeftijdgenoten. Uit mijn ervaring kan ik zeggen dat deze kinderen vaak juist over uitstekende sociale vaardigheden beschikken en dat ze (extreem) empathisch zijn.

Om een en ander goed te kunnen begrijpen is het belangrijk de twee termen – sociaal en emotioneel – uit elkaar te halen. Het zijn geen synoniemen van elkaar, ze hebben met elkaar te maken. Bij de sociale ontwikkeling van kinderen horen vriendschapsverwachtingen, opvattingen over trouw en loyaliteit. Bij de emotionele ontwikkeling hoort de ontwikkeling van het zelfbeeld en het omgaan met verschillende gevoelens. Algemeen kan gesteld worden dat zowel de sociale als de emotionele ontwikkeling zich optimaal kan ontwikkelen wanneer het kind zich bevindt in een omgeving met ontwikkelingsgelijken.

Sociaal emotionele ontwikkeling hoogbegaafd kind

Hoogbegaafde kinderen zouden volgens onderzoeken sociale en/of emotionele problemen ontwikkelen. De meeste problemen komen echter naar boven drijven omdat hoogbegaafde kinderen niet in hun omgeving passen: ze hebben een gebrek aan ontwikkelingsgelijken, maar geen gebrek aan sociale vaardigheden. Dit betekent dat een belangrijke manier om aan een vriendschap te komen is je kind regelmatig om te laten gaan met zijn ontwikkelingsgelijken, dus andere hoogbegaafde kinderen. Gemiddeld begaafde kinderen van alle leeftijden kiezen over het algemeen vriendschappen met kinderen die hun interesses delen en waarmee ze overweg kunnen. Die behoefte hebben hoogbegaafde kinderen natuurlijk ook. Dit betekent dat versnellen cruciaal kan zijn – niet alleen voor de academische ontwikkeling maar ook voor sociale aansluiting.

Geen aansluiting

Ouders en leerkrachten ervaren het gebrek aan contact met leeftijdgenoten vaak als een probleem. Kinderen hebben immers vriendjes nodig! Maar eigenlijk is het een veel groter probleem dat het kind geen cognitief gelijken en gelijkgestemden om zich heen vindt. Het kind kan dus problemen hebben met zijn sociaal functioneren ten gevolge van de omgeving. Dit hoeft niet te betekenen dat het kind onhandig is en een sociale vaardighedentraining nodig heeft. Als het kind namelijk in een omgeving komt met ontwikkelingsgelijken, verdwijnen vaak de zgn. problemen vrijwel direct.

De sociale moeilijkheden kunnen zijn:

• Omdat deze kinderen vergevorderde taalontwikkeling en conceptuele vaardigheden hebben, zijn ze soms bazig tijdens het spel met anderen of willen de leiding nemen, wat niet altijd goed ontvangen wordt door de speelmaatjes.
• Hoogbegaafde kinderen houden vaak van moeilijke spelletjes die ze niet met andere kinderen kunnen delen. Dit kan tot een sociale isolatie leiden.
• Sommige hoogbegaafde kinderen verwachten van anderen dezelfde hoge prestaties als van zichzelf. Dat kunnen anderen te veeleisend vinden.
• Veel hoogbegaafde kinderen zoeken het gezelschap van volwassenen op als gelijkgestemden niet in de buurt zijn.
• Sommige hoogbegaafde kinderen worden gekleineerd in de klas waardoor ze het gevoel krijgen dat ze sociaal in de groep moeten passen. Zij gaan zich dan aanpassen aan de rest.

Het is onvermijdelijk dat wanneer je qua ontwikkeling “uit de pas loopt” in vergelijking met de meerderheid en verder geen ontwikkelingsgelijken kent, dit vroeg of laat tot sociale of emotionele problemen kan leiden. Ook wanneer het kind niet zichzelf of zijn hoogbegaafdheid begrijpt kan leiden tot onnodige verwarring en ongemak tijdens het opgroeien.

Wat kun je doen?

Behalve het zorgen voor contacten met ontwikkelingsgelijken, kun je de onderstaande tips gebruiken, zodat je kind beter zijn/haar sociale behoeften leert begrijpen:

1. Hoogbegaafde kinderen voelen zich vaak onbegrepen en kennen weinig tot geen ontwikkelingsgelijken. Dit maakt dat ze erg leunen op hun ouders, in die mate dat ze behoorlijk angstig kunnen zijn bij afscheid. Een ondersteuning zal je kind het vertrouwen geven dat je weer terugkomt. Dat maakt een afscheid bij het kinderdagverblijf of in de kleuterklas gemakkelijker. Overigens kan het gebrek aan uitdaging ervoor zorgen dat problemen bij het afscheid nemen aanhouden (je kind wil niet in die saaie omgeving blijven, waar het niet begrepen wordt).
2. Jouw kind heeft al vanaf zeer jonge leeftijd door dat het anders is. Je kunt al aan een jong kind uitleggen dat hij anders leert, dat hij veel meer kan onthouden dan zijn klasgenootjes, dat hij sneller antwoorden weet, dat hij veel meer kan verzinnen (een grotere fantasie) en dat hij misschien totaal andere interesses heeft.
3. Het zelfvertrouwen van je kind moet niet afhankelijk zijn van de evaluaties van anderen (positieve of negatieve) maar van de voldoening die het krijgt door het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden. Je kind kan leren op zijn eigen kracht te vertrouwen.
4. Je kunt aan je kind uitleggen dat het verschillende soorten vrienden of kennissen kan hebben: kennissen, kinderen waarmee je soms kunt spelen, oppervlakkige vrienden en echte vrienden.
5. Je kind moet uitgelegd krijgen dat ook al heeft het goede sociale vaardigheden en redelijke contacten met klasgenoten, het waarschijnlijk moeilijk zal zijn een echte warme vriendschap te ontwikkelen met zijn leeftijdgenoten. Je minder aangetrokken voelen tot anderen is een onderdeel van het hoogbegaafd zijn en wanneer het kind zich om die reden zou willen aanpassen (door onderpresteren bijvoorbeeld) zou het al vrij snel merken dat dat ook geen voldoening brengt.

Uiteindelijk zullen hoogbegaafde kinderen ervaren dat hun leven wisselt tussen aan een kant proberen anderen aan te trekken omdat ze bang zijn voor eenzaamheid en aan de andere kant de anderen weg willen sturen omdat ze saai zijn geworden (Gross, 1993). Alleen zijn hoeft geen probleem te zijn, zolang de eenzaamheid zelfgekozen is. Eenzaamheid hoeft daarom niet altijd een signaal te zijn van een probleem.

Tot slot

Zeggen dat een hoogbegaafd kind niet sociaal vaardig zou zijn, is nogal kort door de bocht. Een hoogbegaafd kind moet zich dagelijks juist enorm aanpassen aan de klas en levert daarmee een geweldige prestatie! Als je het namelijk omdraait is het inzichtelijker voor een ander hoe geweldig deze prestatie is: probeer een gemiddeld intelligent kind jaar in jaar uit te laten functioneren in een klas met kinderen die 70 IQ of minder hebben. Hoe zou zo’n kind dan iedere dag thuiskomen?