In het artikel Geleerd en toch geen goed cijfer? heb je kunnen lezen hoe het kan dat hoogbegaafde leerlingen lijken te leren (en ook echt geloven dat ze genoeg geleerd hebben) en toch een slecht cijfer halen. Vandaag een aantal tips hoe je je kind/leerlingen kunt helpen te controleren of ze inderdaad de stof beheersen.
Hoogbegaafde kinderen leren leren
- Maak aan leerlingen duidelijk dat iets weten een kennisniveau veronderstelt, waardoor je in staat zou moeten zijn het uit te leggen aan anderen. Het betekent dus niet “begrijpen terwijl iemand anders uitlegt”. De volgende analogie is behulpzaam bij het uitleggen van het verschil aan leerlingen: Jij en je vriend kijken een film die alleen jij eerder hebt gezien. Elke gebeurtenis komt jou bekend voor. Maar als je vriend vraag: “Hoe loopt het af?” kun je je het niet meer herinneren. Om echt iets over een film (of wiskundig concept of historische gebeurtenis) te weten moet je het in je eigen woorden kunnen uitleggen.
- Eis van leerlingen dat ze datgene wat ze weten opschrijven of vertellen, waardoor hen duidelijk wordt wat ze wel en niet weten. Stel je voor dat je net een lastig punt in de klas hebt behandeld. Je wil zeker weten dat de klas het begrijpt. Zoals we allemaal weten levert de vraag “Snapt iedereen het?” alleen stilte op. Één leerling overhoren maakt het duidelijk aan die ene leerling of hij het begrijpt, maar heeft weinig voordeel voor de andere leerlingen. Een alternatief is om leerlingen in paren aan elkaar uitleggen wat de les over ging. Het proces van iets aan iemand moeten uitleggen maakt duidelijk of ze het wel of niet begrijpen. Het proces doorbreekt de stilte en als de docent daarna vraagt of er vragen zijn, durven leerlingen vaker om hulp te vragen. Door de paren te observeren krijg je een idee hoeveel de leerlingen hebben onthouden.
- Begin elke dag (of een bepaalde dag) met een geschreven zelftoets. Je kunt een paar vragen stellen over het materiaal van de vorige les. Het voordeel van deze strategie is dat de leerlingen hun eigen antwoorden opschrijven in plaats van ze in de klas roepen. De vragen die je stelt zullen regelmatig leiden tot een gevoel van bekwaamheid, omdat het materiaal recentelijk is behandeld. Hierdoor kan iedere leerling zelf kijken wat hij zich kan herinneren, in plaats van alleen een antwoord van een medeleerling als bekend te ervaren.
- Vraag leerlingen om zichzelf thuis te toetsen ter voorbereiding op de toets. Dit is het overhoren, dat nogal in vergetelheid is geraakt. Ouders kunnen aan de hand van het boek aan hun kind vragen stellen, waarbij de antwoorden opgeschreven moeten worden. Zo wordt duidelijk en inzichtelijk hoeveel de leerling eigenlijk weet.
- Je kunt er ook voor zorgen dat leerlingen elkaar overhoren in tussenuren: studeervrienden bevragen elkaar om vast te stellen of ze het materiaal begrijpen en kunnen vervolgens praten over de onderdelen die ze niet begrijpen. Deze procedure heeft een aantal voordelen. Het is weer een manier om leerlingen te dwingen informatie te reproduceren, in plaats van zich te herinneren wat er in het boek staat. Het proces van vragen genereren voor een partner is ook een manier om leerlingen over het materiaal na te laten denken. Het is belangrijk de leerlingen zich afvragen: “Wat is hier belangrijk aan? Wat moet ik hierover weten?”. Doordat leerlingen vragen aan elkaar stellen delen ze hun visie op het materiaal– een punt dat een student heeft gemist in de les of niet begrepen, wordt aangevuld door de kennis van de andere student. En zo onthouden ze beter wat ze leren.
- Maak een studiegids, zodat leerlingen weten wat ze kunnen verwachten: wat moeten ze per hoofdstuk beheersen?
Waarom hebben hoogbegaafde kinderen moeite met het automatiseren?
Deze vraag kan ik niet heel eenvoudig beantwoorden. Je kunt er Dick Swaab, Jelle Jolles of Philip Shaw bijhalen om een en ander goed uitgelegd te krijgen. Ik zal een korte samenvatting geven, zodat je dit ook op school kunt uitleggen.
Het heeft te maken met de cortex, die fungeert als werkgeheugen. Hierdoor is de benodigde informatie die in de hersenen is opgeslagen sneller beschikbaar. De cortex bij hoogbegaafde mensen is anders. Iemand haalt een hogere IQ score omdat de omvang en de ontwikkeling van de cortex dit toelaten. Een hoogbegaafd kind kan – cognitief gezien – meer dan een gemiddeld kind, sneller en beter. Een hoogbegaafd kind heeft een groter werkgeheugen waardoor er dus meer informatie snel en juist beschikbaar is.
Hoogbegaafde mensen voelen zich niet per se slimmer als wel anders. Denk aan al de karakteristieken van hoogbegaafden. De cortex van hoogbegaafde mensen is dynamischer. Praktisch betekent dit dat de cortex per deelgebied aparte rijpingsfases heeft, waarbij die bij hoogbegaafden anders verlopen. Daar heb je de asynchrone ontwikkeling. Hoogbegaafde kinderen hebben moeite met automatiseren. Door de ontwikkeling van de cortex is het dus aan te raden informatie pas jaren later dan een gemiddeld kind te automatiseren. Hoogbegaafde kinderen hebben eerst nieuwe en moeilijke informatie nodig om de ontwikkeling van de cortex te bevorderen en daarmee het automatiseren af te dwingen.
Op school betekent dit dat het hoogbegaafde kind een heel ander soort onderwijs nodig heeft, omdat de hersenen een heel ander ontwikkelingspatroon hebben.
Je kunt dit kunstmatig omzeilen door tijdens het oefenen (tafels, woordjes, topo-toets) iets anders te doen met je handen of benen. Je kind kan dan bijvoorbeeld fietsen, bal trappen, tennissen, tekenen, terwijl hij bezig is de tafels op te zeggen. Als hij een tafel niet weet, niet uit laten rekenen maar op de tafelkaart laten kijken. Omdat je beide hersenhelften aan het werk zet, beklijft de informatie beter.
Begeleiding bij hoogbegaafde kinderen
Inmiddels heb je vast al ondervonden dat hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen anders zijn dan ‘normale’ kinderen. Je hebt te maken met uitdagingen waar je niet eens aan gedacht had dat ze op je pad zouden komen. Wellicht vindt zelfs de leerkracht het lastig om jouw kind de aandacht te geven die het nodig heeft. Inmiddels heb ik honderden ouders begeleid met het ontwikkelen van een helder doel in de opvoeding of het onderwijs van hun hoogbegaafde kind(eren). Kun je wel wat hulp en advies gebruiken, schroom dan niet om contact met me op te nemen of bekijk de diensten die wij aanbieden.
Je kunt hieronder je reactie en tips voor andere ouders en docenten plaatsen.
Bronnen:
- Koriat, A. (1993). How do we know what we know? Psychological Review, 100, 600-639
- Mazzoni, G. & Cornoldi, C. (1993). Strategies in study time allocation: Why is study time sometimes not effective? Journal of Experimental Psychology: General, 122, 47-60.
- Reder, L. M. & Ritter, F. (1992). What determines initial feeling of knowing? Familiarity with question terms, not with the answer. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 18, 435–451.
- Willingham, D.T. (2002). Ask the Cognitive Scientist, AFT – A Union of Professionals, American Educator.
- Yonelinas, A. P. (2002). The nature of recollection and familiarity: A review of 30 years of research. Journal of Memory and Language, 46, 441–517.
Goedemiddag,
Sinds dat wij van onze oudste zoon (14) weten dat hij performaal een iq heeft van 132 en daar over zijn gaan lezen rees de verdenking dat dit ook geldt voor onze jongste zoon. De oudste heeft een viq is 110 dus zou hij de Havo wel aan moeten kunnen. Hij is in de havo/atheneumklas gestart op de havo terecht gekomen en door tegenvallende cijfers, afgezakt naar TL. Er is al een psycholoog bij geweest om hem te leren plannen, maar naar mijn idee haalt dit weinig uit. Nu moeten we voor de jongste ook een schoolkeuze maken. Door onze vermoedens hebben we de jongste ook laten testen. We hadden van schol Mavo advies gekregen, prima. Hij heeft toch nooit sin in huiswerk en tafelscen lezen gaat ook niet goed, dus we hadden bijna de keuze val gemaakt. In de vakantie was er plots plek voor hem bij de psycholoog. Snel nog laten testen en tot onze grote schrik een Piq van 140 en een Viq van 115. Volgens de psycholoog zou hij Havo moeten kunnen. Nou is onze ervaring met begeleiding en aangepast onderwijs erg tegenvallend. Wij hebben zelf ook nog erg weinig tools gekregen. Hoe maken wij nu wel een goede schoolkeuze en zit er in de buurt van Amersfoort een praktijk die gespecialiseerd is in het werken met performaal intelligente kinderen?
Beste Linda, bedankt voor je mail. In de WISC test wordt onderscheid gemaakt tussen de verbale en de performale kant. Maar je moet voorzichtig zijn met de interpretatie van de scores. Hoogbegaafde kinderen scoren heel wisselend op de tests en alleen een ervaren specialist kan daar iets zinnigs over zeggen. Een IQ test is een momentopname en als je zoon al jaren onderpresteert, zal hij dat vermoedelijk ook op de IQ test doen… Je kunt in Amersfoort Truus du Maine benaderen van de praktijk Pienter. Zij kan je verder helpen.
Ik weet pas sinds kort dat mijn dochter van 8 hoogbegaafd is. Geen idee waar ik moet beginnen.
Niki heeft thuis te weinig te doen en ik weet niet wat ik haar aan kan bieden. Het is een stil maar lief meisje wat nu hele hoge cijfers haalt en een spreekbeurt houden echt fantastisch vindt. Ook wil ze Italiaans leren omdat ik een Italiaanse achtergrond heb.Zelf ben ik verre van hoogbegaafd en ik merk dat ik het moeiliik vindt om te begrijpen wat er in mijn dochter omgaat.Help.
Elianne, bedankt voor je reactie. Ik hoop dat je de tips kunt gebruiken voor je dochter. Hartelijke groeten, Renata.
Heel herkenbaar. Ikzelf heb nooit leren leren op de lagere school. Daar ging het zo goed dat het wel vaststond dat ik atheneum zou halen (Latijn en Grieks interesseerde mij niet, dus geen gymnasium). Wat bleek, zesjes in de brugklas. Naar de Havo. Volgens de school was ik een ’typische Havo leerling’. Ik deed niet veel, wist eigenlijk niet hoe het moest. Las over een tekst heen, dacht ‘dat weet ik wel’ en ging wat anders doen. Om weer met een 4 thuis te komen. Vervolgens bleef ik in 4 Havo zitten. De tweede keer 4 Havo kreeg ik motivatie: ik moest het beter gaan doen anders kon ik nooit een uitdagende baan vinden. Ik kon door naar het VWO. Maar het bleef hangen en wurgen, wist niet echt hoe ik moest leren. Die enkele keer dat ik wat vroeg kreeg ik geen duidelijk antwoord of een opmerking als ‘meisje, weet je dat niet?’. Denk je dat je dan ooit nog wat vraagt aan een docent… je zakt nog liever door de grond dan nog ooit wat vragen. Met veel bijlessen haalde ik mijn VWO. Achteraf gezien hielpen die bijlessen vooral omdat die docenten me steeds weer vragen stelden over de leerstof. Toen móest ik wel reproduceren.
Echt leren leren heb ik pas geleerd op de universiteit in Maastricht. Die waren in die tijd progressief met hun Probleem Gestuurd Leren. Voor mij dé uitkomst. Pas op mijn 20e leerde ik leren. En nog dagelijks heb ik daar profijt van. Zelf je antwoorden zoeken en beoordelen of het een betrouwbaar antwoord is. En vervolgens zelf toetsen of je het goed doet. Het vergt enige discipline, maar het geeft een hoop meer (leer)plezier dan colleges aanhoren.
Bij mijn dochter (12 jr, 2vwo tweetalig) zie ik de geschiedenis zich herhalen. Dank voor je tips Renata, ik was me er niet meer van bewust dat je leert door te reproduceren. Dat is bij mij zo’n automatisme geworden, dat ik niet meer zag dat mijn dochter dat nog veel te weinig doet.
Hallo Maruschka, misschien heb je wat aan deze tips. Je dochter moet zo goed leren dat de stof in haar langetermijngeheugen komt. Dus goed plannen, een paar keer herhalen en hardop vertellen aan jullie of oefeningen aan je uitleggen e.d. Ik zou de bovenstaande tips ook met de mentor bespreken misschien kan die haar vanuit school helpen. Groeten, Renata
En dit alles is net wat er dus nu gebeurd met mijn 11 jarige dochter op vo tweetalig gymnasium. Leerd zich te pletter maar cijfers zijn niet altijd even mooi (3,4,5 en soms ineens een 8,8) ze wordt er moederloos van. We zijn nu volop aan het plannen in een grote agenda. Helpen met uittreksels leren maken. Leren leren eigenlijk echt. Helaas heeft ze door vervelende omstandigheden 4 basisscholen gehad en zelf twee jaar Leonardo school. Ze heeft bij alle scholen niet leren leren. Het stuk van Ed ben ik het helemaal mee eens maar gebeurd nog te weinig.
Ik hoop dat we het haar nu nog aangeleerd krijgen. Ze wil het zelf ook zo graag.
Mooi stuk en we gaan er weer hard tegen aan met een leren leren module enz.
Beste Ed, bedankt voor je uitgebreide reactie. Ik denk dat veel leerkrachten hier iets aan hebben. Je hebt helemaal gelijk als je zegt dat hb kinderen vooral zelf aan de slag moeten en uitzoeken hoe dingen werken en wat van hen gevraagd wordt. Zo leer je immers het beste en onthoud je ook het beste. Problem based learning heet het in het Engels, het wordt nog steeds te weinig gebruikt in Nederland!
Ben je nu nog steeds een leerkracht ergens?
Ik heb met belangstelling je opmerking over lage cijfers gelezen. Ik ben als oud-schoolleider van een school voor VO nauw betrokken geweest bij het Leonardo onderwijs. Mij opdracht: hoogbegaafde leerlingen leren leren. Ik gebruikte daartoe de oude pocket Griekse mythen en sagen. Mijn grootste probleem waren niet de leerlingen, maar hun ouders! Als ouders kritiek geven op je handelen omdat je ze uit hun comfort-zone haalt, dan kun je het wel vergeten. Ik heb vele hoogbegaafde leerlingen onderuit zien gaan in het VO- Berucht is de 2e klas en 4e klas VWO. De hoogbegaafden zijn er mee weg gekomen en moeten dan flink aan de bak. En het is net als fietsen, als je niet traint zal je de Tour de France niet afmaken. Je leert geen fietsen door er naar te kijken, maar door je in het zweet te werken, hoe begaafd je ook moge zijn. De remedie is feitelijk eenvoudig. Hoogbegaafden moeten om voldoende kennis op te doen, niet het gemiddelde basisprogramma volgen, maar leren omgaan met complexe(re) opdrachten. Maak een reeks langer, ingewikkelder en laat ze met behulp van allerlei geheugentechnieken leren om zich die kennis eigen te maken. Dus niet twee lastige namen leren, maar een hele lijst Griekse goden. Gaat het over geschiedenis, er is een hele lijst van leenwoorden uit het Latijn die in onze taal terecht zijn gekomen. Latijnse uitdrukkingen leren. Teksten over aardrijkskunde in het Engels aanbieden. Opdracht, zoek het uit. Met de computer moet dat lukken.
En uiteraard het geleerde toetsen op VO-niveau en ze daarop afrekenen. Vervolgens geen genoegen nemen als het niet voldoende is, maar opnieuw laten doen. Op het moment dat een leerling roept dat het saai is, weet je dat hij/zij zich verzet, een argument verzint om het niet te hoeven doen en genoegen te nemen met minder dan wat hij/zij aankan. In het VO komen ze vaak nog net weg door gemiddeld te scoren. Flinke onvoldoendes compenseren met eenvoudige zaken. Totdat het schip strandt. En dan is het feitelijk te laat. De leerling heeft geen juiste leerattitude, nooit behoefte gehad aan een juiste planning, rommelde zich er doorheen om dan plotsklaps niet meer de beste te zijn, niet eens meer voldoende te zijn, dreigt te blijven zitten, zoekt uitwegen maar weet zich geen raad om het een en ander aan te pakken: onderpresteren in optima forma. Wat werkt is de leerlingen direct op de huid zitten. Digitaal toetsen met lastige opdrachten, complexere rekenreeksen, direct feedback geven (kan digitaal) en opnieuw laten maken. Ik gebruikte daarvoor onder andere Thatquiz.org en maakte er eigen opdrachten. Daarnaast kregen de leerlingen Amerikaans en Singaporees materiaal, in het Engels, geen uitleg, lezen en pas vragen als je er echt niet uitkomt. Probeer er samen achter te komen hoe de opdracht in elkaar zit, maar bedenk dat je de digitale opdrachten zelf moet kunnen maken. Een hele strijd die door sommigen glansrijk is verloren, geen gedragsverandering heeft bewerkstelligt en dan kun je zuchtend vaststellen dat het met onwillige honden kwaad hazen vangen is. Soms lukt het gewoon niet.
Er is om hoogbegaafde leerlingen op een hoger niveau te laten functioneren meer dan nodig beschikbaar. Alleen al op internet zijn 50.000 pagina’s opdrachten te vinden. Je kunt er gratis Frans leren tot het niveau van native speaker. Wat vooral nodig is, is een goede organisatie, commitment van alle betrokkenen en ouders die hun kinderen niet uitbundig gepamperd willen zien. En vooral: houd je zoveel mogelijk aan de basisvakken en neem geen genoegen met een gemiddeld niveau.