Hoogbegaafde kinderen hebben meestal andere leerbehoeften dan op school wordt gedacht en gezien. Een didactisch onderzoek op school afnemen heeft niet zoveel zin, omdat het niet het hele verhaal vertelt (doordat hoogbegaafde kinderen zich klein houden). Ik kijk verder: naar wie een kind werkelijk is, wat het nodig heeft en hoe het zich veilig kan ontwikkelen. Daarbij zijn diep luisteren, empathie en observeren voorbij het zichtbare de basis.

Maatwerk voor hoogbegaafden – onderwijs voorbij de cijfers

Didactisch onderzoek alleen biedt geen maatwerk. Daar komt veel meer bij kijken en het is belangrijk dat het advies van iemand komt die qua bewustzijnsontwikkeling op hetzelfde of een hoger niveau dan het hoogbegaafde kind is.

Maatwerkadvies voor uitzonderlijk begaafde kinderen kan in principe ook zonder didactisch onderzoek. Toch neem ik een onderzoek af wanneer dit helpt om meer duidelijkheid te geven richting school en wanneer het de ouders gerust stelt. Belangrijk om te beseffen is dat een didactisch onderzoek niets zegt over de intelligentie van je kind. Het laat alleen zien hoe je kind tot nu toe is beoordeeld, in hoeverre het onderwijs is aangepast aan zijn of haar behoeften en hoe er rekening is gehouden met de ontwikkeling. Vanuit dat punt kun je het gesprek aangaan over onderwijsaanpassingen. Ook kun je je als ouder afvragen of vijf dagen per week naar school goed is voor jouw kind, en of het waardevol kan zijn om ook andere bronnen of mensen in te zetten bij de ontwikkeling.

Een didactisch onderzoek

Een didactisch onderzoek meet alleen wat het kind op dat moment beheerst van de basisstof. Het is net als een IQ-test: die meet hoe het kind op het moment van afname met de vraagstellingen van de test omgaat. Beide zeggen niet veel over de intelligentie van het kind en over zijn potentieel. Intelligentie is namelijk veel complexer dan dat.

Het is voornamelijk voor leerkrachten vaak moeilijk te begrijpen hoe ik met “zo’n advies kom, zonder het kind te hebben getest”. Dat ik kinderen (en volwassenen) zie zoals ze zijn, dat ik diep kan kijken en voelen, heeft te maken met mijn intelligentie en de vaardigheden van een adelaar. Doordat ik zonder oordeel en ruis kan waarnemen en luisteren, kan ik ook in een vrij korte tijd tot de kern komen, mensen doorzien en doorvoelen en meestal ook hun blokkades waarnemen. Een van de belangrijkste vaardigheden voor mij is diep luisteren. Niet alleen met mijn oren, maar vooral met mijn hart.

Diep luisteren

Om te kunnen beoordelen wat een kind nodig heeft qua opvoeding en onderwijs, is ook iets anders nodig: diep luisteren. Niet alleen naar het kind, maar ook naar de ouders en naar mezelf als professional. Voor gesprekken met hoogbegaafde kinderen (en hoe intelligenter het kind, hoe belangrijker dit wordt) is diep luisteren essentieel, zeker omdat alle betrokkenen meestal ook hoogsensitief zijn.

Diep luisteren is een manier van aanwezig zijn met openheid en mildheid, zodat de ander zich werkelijk gehoord en ontvangen voelt. Wanneer we diep luisteren, verstillen we onze innerlijke stem van commentaar en maken we ruimte voor echte nabijheid. De eerste stap in diep luisteren is eenvoudig maar krachtig: aanwezig zijn. Als ik in een gesprek zit met een kind of een volwassene, heb ik mezelf al veel eerder voorbereid. Ik zit in stilte, laat alle ruis weg en richt me op oordeelloosheid. Daardoor voelt de ander meteen: ik zie je, je bent belangrijk, je woorden doen ertoe. Zonder oordeel en zonder verwachting. Zo ontstaat een veilige bedding waarin iemand zijn of haar innerlijke wereld vrij kan delen.

Echt luisteren reikt verder dan de letterlijke inhoud. Vaak dragen juist de onuitgesproken lagen het meeste gewicht. Hoogbegaafde kinderen passen zich vanaf dag één dat ze op school komen aan de verwachtingen van de leerkracht en de onuitgesproken sociale druk van de groep aan. Ze leggen een waas over hun gevoelsleven om te kunnen overleven en ze leren een nieuwe woordenschat, die ze ook thuis herhalen omdat ze zichzelf wijs maken dat het zo hoort, omdat iedereen zo praat.

Hoogbegaafde kinderen passen zich aan

Als kinderen bij mij komen voor een gesprek, kan ik onmiddellijk horen of ze in een script praten en ik benoem dat gedurende het gesprek in stappen. Naarmate een kind aan mij gewend raakt en voelt dat ik geen script heb, ontspant het vrijwel altijd en is het zichzelf. Ouders vertellen dan ook vaak dat ze verbaasd waren dat hun kind helemaal zichzelf was, terwijl dat op school of bij hulpverleners niet zo is.

Een kind voelt mijn compassievolle ontvankelijkheid; het voelt onvoorwaardelijkheid en gelijkheid. Wat bedoel ik hiermee? Het voelt een ruimte waarin de waarheid van de ander naar voren mag komen, zonder oordeel en zonder verwachting. Compassie verzacht het gesprek en opent de deur naar helende verbinding.

Terwijl deze basis gevormd wordt en een kind of een volwassene dit onbewust waarneemt door zijn ongelooflijk gevoelige zenuwstelsel, ontstaat er een gesprek vanuit verbinding. Ik laat kinderen dan ook werkjes maken, verschillende opdrachten, en als dat nodig is en met de ouders is afgestemd, neem ik een didactisch onderzoek af.

Vaardigheden voor advies

Zonder mijn capaciteit tot diepe empathie en diep luisteren, zonder mijn brede algemene ontwikkeling en kennis, zonder mijn ervaring en het waarnemen van de wereld extreem top-down, zou ik niet in staat zijn maatwerkadvies te geven over uitzonderlijk begaafde mensen. Dan zou ook een didactisch onderzoek zinloos zijn, omdat een kind vanuit zijn aanpassing en verwachting de opdrachten zou maken. Maar een kind dat bij mij voor een didactisch onderzoek komt, laat zien wie het is en wat het kan, omdat het onmiddellijk – maar dan echt onmiddellijk – na binnenkomst voelt dat er niets speelt. Er zijn geen agenda’s, ik wil niets ‘meten’, ik wil geen ‘resultaten’ zien, er hoeft niet gepresteerd te worden. Het kind voelt een vrij stromende energie van rust en liefde. Meer niet. Dan kan het ontspannen en dan kunnen we opdrachten maken. En de kans is vrij groot dat ik dan redelijk kan inschatten wat het nodig heeft.

Ik kijk voorbij het gedrag, voorbij de aangeleerde overlevingsstrategieën. Dat voelen volwassenen in coachingsgesprekken, en dat is wat kinderen zeer zeker ook voelen.

Is een didactisch onderzoek afnemen zinnig en wat laat het eigenlijk zien?

Een didactisch onderzoek is zinnig als het in context staat met een advies dat de totale ontwikkeling van het kind meeneemt, gebaseerd op wie het werkelijk is en wat zijn werkelijke behoeftes zijn. Je kunt je denk ik voorstellen dat hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen – vanuit hun autonomie en zone van naaste ontwikkeling – in een andere volgorde en met een andere diepgang willen leren.

Ik ontmoet kinderen die heel stellig weten wie ze zijn en wat ze nodig hebben. Het zijn kinderen die juist nu geboren worden en die over een sterke wil en doorzettingsvermogen beschikken. Het zijn kinderen met een missie. Zij hebben autonomie nodig (omdat hun ziel weet wat ze nodig hebben) en ze hebben grenzen nodig. Hun behoefte aan persoonlijke vrijheid waarmee ze geboren zijn, moet beschermd worden. Naast hun prachtige persoonlijke eigenheid hebben ze vaardigheden nodig voor de 21e en 22e eeuw, zodat ze ten tijde van AI zelfstandig kunnen blijven denken en keuzes kunnen maken gebaseerd op zichzelf en niet op de massa.

Het gaat uiteindelijk dus niet om hoe een rekentoets gemaakt wordt: dat zegt alleen iets over de rekenvaardigheden op dat moment en het zegt iets over de kwaliteit van het onderwijs tot nu toe. Het gaat om veel meer, en daarom geef ik een uitgebreid maatwerkadvies met een didactisch onderzoek als optie.

Kwaliteit van het onderwijs

Daar kan ik veel over schrijven, maar in de context van dit verhaal zeg ik het volgende. Ik merk dat kinderen die bij mij komen – vrijwel allemaal uitzonderlijk begaafd – op school aangesproken worden als zwak, als niet goed lerend, met weinig begrip, en vaak gezien worden als sociaal instabiel.

Wat voor omgeving wordt er op deze manier voor het kind gecreëerd? Hoe moet het kind de wereld via feedback van deze volwassenen ervaren? Ik kan het je vertellen: het kind is totaal wanhopig en haakt af. Het verliest de zin om te leven! De kwaliteit van het onderwijs ontbreekt, omdat het in het onderwijs om kwantiteit gaat.

In maatwerkadvies voor leerlingen kijken we samen met de ouders naar wat hun kind werkelijk nodig heeft, en we bespreken welke stappen zij moeten zetten om hun kind veilig te laten ontwikkelen, terwijl zijn prachtige eigenheid bewaard blijft.

De vaardigheid die ik hierbij doorgaand gebruik (naast analytisch denken, top-down waarnemen, empathie, en voelen voorbij de vijf algemene zintuigen) is diepgaand luisteren. Diepgaand luisteren is niet alleen een geschenk aan anderen; het is een geschenk aan onszelf, dat vrede, helderheid en een dieper gevoel van verbondenheid brengt.

Hier kun je meer lezen over maatwerkadvies hoogbegaad kind.