Het akeligste waar ik in mijn praktijk regelmatig tegenaan loop, helaas, is het verschijnsel van de leerkracht-psychiater. Leerkrachten die, terwijl ze daartoe volstrekt onbevoegd zijn, diagnoses durven stellen waar zelfs goed opgeleide psychologen moeite mee hebben. Leerkrachten die, niet gehinderd door enige expertise, boudweg durven stellen dat een hoogbegaafd kind autistisch is of ADHD heeft. Let wel: we hebben het hier over stoornissen die alleen mogen worden gediagnosticeerd door specialisten, zoals (kinder)psychiaters en GZ-psychologen. In veel gevallen komt zo’n diagnose pas tot stand na de inspanningen van een multidisciplinair team.

Leerkrachten zijn niet alleen géén specialisten, ze zijn zeer zeker niet gemachtigd om medicatie voor te schrijven. Toch heb ik leerkrachten meegemaakt die gewoon stellen dat een kind Ritalin moet gaan gebruiken en die het de ouders kwalijk nemen als die weigeren mee te gaan in deze waanzin. Sommigen dreigen zelfs met speciaal onderwijs als ouders het kind niet aan medicatie willen (laten) onderwerpen of niet aan een psychologisch onderzoek willen meewerken.

Dan hebben we nog de leerkrachten die precies menen te weten wat goed is voor (zeer) hoogbegaafde kinderen. Zonder enige scholing en zonder besef van de mogelijke consequenties van hun handelen verplichten sommige leerkrachten een leerling om deel te nemen aan programma’s die bedoeld zijn voor gemiddeld begaafde leerlingen of eisen dat de leerling eerst aan zijn executieve functies werkt voordat hij verrijking krijgt.

Het absolute dieptepunt wordt gevormd door scholen die ouders aanmelden bij Veilig Thuis (het vroegere Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) als zij besluiten hun hoogbegaafde kind thuis te houden om hem te beschermen tegen vergaande psychologische schade. Hoogbegaafde of uitzonderlijk begaafde kinderen (145+ IQ) hebben andere behoeftes dan gemiddelde leerlingen in de klas. Zelfs al zit een uitzonderlijk begaafd kind in een klas voor hoogbegaafde leerlingen, dan zelfs hebben ze andere behoeftes dan “gemiddelde” hoogbegaafde leerlingen. Als zo’n kind merkt dat het niet begrepen wordt en dat het in een keurslijf gedwongen wordt, gaat het in verzet (stil of luid). Autoritair gedrag van de leerkracht en de “ik weet wat goed voor je is” houding werken als een rode lap op een stier bij hoogbegaafde kinderen.  Ze hebben behoefte aan autonomie en een coach in plaats van een drilsergeant. In een starre omgeving voelt een hoogbegaafd of uitzonderlijk begaafd kind zich al gauw in het nauw gedreven en niet begrepen. Van dit soort situaties – waarin het kind niet gezien wordt voor wie hij is – kan het lichamelijke klachten krijgen. Het kind heeft vaak het gevoel dat het gaat ontploffen, het wil schreeuwen of wegrennen. Maar dat kan niet, omdat het kind weet dat het zich sociaal wenselijk moet gedragen. Het blokkeert en dat kan zich uiten in een teruggetrokken of opstandige houding. Beide niet goed, want in het eerste geval lijkt het op autisme en in het tweede op ADHD of ODD.

Leerkrachten lijken getraind om in hokjes te denken en problemen op te sporen. Ze zijn niet getraind om de oorzaken van de problemen achter te halen. Ze vragen zich niet af WAAROM deze leerling zo doet of waarom hij of zij zo stil is en niet wil meedoen. Ze praten vaak ook niet met de ouders en trekken zelf conclusies. Die conclusies zijn gebaseerd op een vage herinnering van een uitspraak van iemand, een artikel dat ze hebben gelezen of op een verhaal dat ze in de pauze van een andere leerkracht hebben gehoord.

Het is zelfs nog erger: als deze leerkrachten onderbouwd advies krijgen van geschoolde, voor het doel opgeleide en getrainde specialisten, luisteren ze vaak niet. Ze hebben hun eigen overtuigingen en weigeren daarvan af te wijken. Als gevolg van enerzijds  gebrek aan kennis over hoogbegaafdheid én anderzijds pure arrogantie worden schrijnende en verstrekkende beslissingen genomen die vaak aanzienlijke psychische schade berokkenen. Veel van deze, al dan niet hoogbegaafde kinderen verliezen elk vertrouwen in volwassenen. Sommige kinderen (zo jong als 5 jaar) zijn zo psychisch beschadigd dat het hen maanden kost voor ze weer op een school durven te verschijnen. Dit moet stap voor stap en behoedzaam begeleid worden.

Ik heb al menig kind uit de klauwen van het speciaal onderwijs moeten redden. Die kinderen zaten er al of dreigden daar te worden weggezet. Als een kind niet functioneert op een gewone school en als de school denkt dat het kind een gedragsprobleem of zelfs een stoornis heeft, wordt regelmatig een medewerker van een school voor speciaal onderwijs gevraagd te komen observeren in de klas. En wat blijkt? De medewerker ziet het probleem en denkt dat het kind inderdaad op hun school zal passen en dat ze hem meer kunnen bieden. In vele gevallen wordt de hoogbegaafdheid van kinderen niet (h)erkend of volledig genegeerd! De hoogbegaafdheid wordt niet als een (mede)oorzaak gezien van de problemen.

Scholen vertrouwen in de expertise van medewerkers van speciaal onderwijsscholen en ze vertrouwen schoolpsychologen en ambulant begeleiders. Zo zou het ook moeten zijn: als je iets niet weet, raadpleeg je een specialist. Het probleem is, dat deze mensen veelal geen specialisten zijn op het gebied van hoogbegaafdheid, waardoor ze het gedrag verkeerd interpreteren. En voordat je het weet zit een kind met 137 IQ op school voor het speciaal onderwijs en kwijnt daar weg… Zijn gedrag verergert – logisch, want daar heeft hij nog minder te doen, voelt zich totaal onbegrepen en heeft geen aansluiting met andere kinderen – hij wordt opstandiger, bozer, agressiever. En het vermoeden is bevestigd: zie je, hij heeft een stoornis, goed dat hij bij ons is, wij kunnen hem helpen.

Na deze schets van de realiteit wil ik graag positief afsluiten, want gelukkig zijn er ook scholen die hoogbegaafdheid (proberen te) begrijpen en die deze kinderen durven op te vangen. Lees hierover op de blog van mijn collega Joyce van Gewoon Hoogbegaafd.

Heb jij meegemaakt dat je hoogbegaafde kind niet welkom is op een school of dat je kind gedwongen wordt iets te doen wat niet aansluit bij zijn of haar hoogbegaafdheid? Reageer hieronder (mag ook anoniem, het e-mailadres is nooit zichtbaar).