Door Joyce Luider-Veenstra van www.gewoonhoogbegaafd.nl

Zo’n zeven maanden geleden woonde ik een lezing bij over culturele verschillen tussen Antillianen en Nederlanders en de herkomst van deze verschillen. De lezing werd gegeven door een oudere jongere: Maria. Maria vertelde: daar waar Nederlanders altijd het gesprek op gang willen houden omdat het anders ongemakkelijk wordt, Antillianen niet zo’n belang hechten aan het gesprek. Tijdens een samenzijn van Antilliaanse ‘families’, bloedband of niet, is het belangrijk dat er muziek is, een weldaad aan eten en een vriendelijke glimlach. Stiltes worden gewaardeerd ten teken dat je geniet en daar is het de gastvrouw om te doen.

Een voorval

Maria vertelde over een voorval voorafgaand aan een van haar lezingen. Onder het genot van een kop koffie konden de deelnemers nog even het prachtige landhuis bekijken waar de lezing werd georganiseerd. Maria werd door de beheerder alvast voorgesteld aan een van de deelnemers. Hij groette haar: ‘Jansen, neuroloog…’
Maria vertelde dat zij onder de indruk was van deze ferme introductie. Blijkbaar was het van belang voor de man dat hij zijn titel benoemde. Het is ook een eerste vraag die men elkaar in Nederland vaak stelt: Wat doe je? Op Curaçao word je non-verbaal uitgenodigd om vooral te nemen van het eten wat de gastvrouw heeft bereid. Niemand vraagt wat je doet, iedereen wilt dat ‘je bent’.

Conferentie toptalenten

Aan deze anekdote moest ik denken toen ik vandaag weer eens een uitnodiging voorbij zag komen van ‘Conferentie toptalenten’.
‘Toptalent’, wordt dit het meest gebruikte politiekcorrecte woord van 2016? Ik vraag mij af: wat wordt er toch mee bedoeld, geïnitieerd en bereikt met de titel ‘toptalent’? Wat zou het betekenen als iemand je de eerste keer de hand schudt en zegt: ‘Piet, toptalent …’ en vooral hoe zou ik dit ontvangen als verborgen, talentvolle onderpresteerder? … Inderdaad: ‘Dat lukt mij nooit’. Ik begrijp dat de bedoeling van deze dag is leerkrachten, schoolleiders en bestuurders bij te scholen om álle leerlingen uit te kunnen dagen en het gevoel te geven ‘wauw, ik heb veel geleerd vandaag’. Iedere ouder en begeleider van een hoogbegaafd kind weet dat dit een utopie is. Wordt leerkrachten, schoolleiders en bestuurders hier een worst voorgehouden? Ja! En erger nog ‘de worst’ gaat door 400 mensen gegeten worden op een ‘gebakken zoet broodje’.

Betekenis uitgelicht

Toptalent wordt in het woordenboek vertaald als iemand die een zeer groot talent heeft. Talent wordt vertaald als bijzondere aanleg, een gave. Maar iets wat in aanleg is, hoeft niet zichtbaar te zijn. Wat niet zichtbaar is wordt niet herkend. En hoe voed je iets dat niet zichtbaar is? Nou … dan moet je een bijzondere aanleg hebben, een gave om werkelijk te zien wat een leerling eigenlijk tegen je zegt zonder woorden. Bestuurders hebben die gave niet, want zij zijn niet in de klas, schoolleiders hebben wellicht die gave, maar zijn druk met bovenschoolse zaken. En leerkrachten? Die zijn bezig om zo veel mogelijk leerlingen te voorzien van leerstof passend bij hun leeftijd, rekening houdend met aanpassingen, beperkingen en handicaps. En dat alles naast klassenmagement, de Cito toetsen, vergaderingen, oudergesprekken, bouwbesprekingen, verslaglegging en professionalisering op velerlei gebieden. Valt je iets op? Tijdgebrek? Ja! Maar ik bedoel iets anders, namelijk gebrek aan inzicht.

Werkdefinitie hoogbegaafdheid

Hoogbegaafde kinderen hebben namelijk niets aan leerstof passend bij hun leeftijd. Wat zij nodig hebben staat volledig buiten het gangbare jaarklassensysteem van het huidige reguliere onderwijs. SLO (z.j.) heeft het prachtig omschreven in punt 2 van een werkdefinitie hoogbegaafdheid (http://talentstimuleren.nl/faq/2843-wat-is-de-definitie-van-hoog-begaafdheid. Geraadpleegd 22 januari 2016):

De ontwikkeling van talent is een langdurig en dynamisch proces. Zowel persoonlijkheids-eigenschappen als de interactie met de omgeving zijn mede bepalend voor de mate waarin het aanwezige potentieel tot zijn recht komt.

Vooral de woorden langdurig en dynamisch geven de noodzaak van verdieping in het leerproces van een hoogbegaafd kind weer. Een dynamisch leerproces heeft niets te maken met het volgen van methodieken en toetsresultaten. Het heeft te maken met de zoektocht naar het aangrijpingspunt van leren, de zone van de naaste ontwikkeling en die kan per hoogbegaafde leerling enorm verschillen. Je kunt hoogbegaafde kinderen dus ook niet zien als groep die volgens eenzelfde leerlijn werkt.

(H)erkennen van verborgen parels

Ik vraag mij af: gaat het lukken om de gave van het herkennen van ‘toptalent zónder uiterlijke kenmerken’ bij te brengen in een conferentiedag? Niet herkennen betekent niet erkennen van deze verborgen parels. Zij geloven veelal niet in hun eigen talent. Zij hebben anderen nodig om te zien, te begrijpen en te spiegelen. En dit is slechts een gave van enkele leerkrachten. Leerkrachten die open staan voor een andere manier van denken en leren, leerkrachten die beseffen dat zij niet alle wijsheid in pacht hebben, leerkrachten die inzien dat lage CITO-scores niets zeggen over de intelligentie van een kind, leerkrachten die bereid zijn door het vuur te gaan voor deeltijd onderwijs op school en thuisonderwijs met een specialist hoogbegaafdheid, leerkrachten die niet vrezen voor een negatieve reactie van een leerplichtambtenaar. Het zijn leerkrachten met een gave die zij niet ten toon spreiden, een gave die in hun schoolverleden waarschijnlijk nooit is (h)erkend, omdat het geen schoolvak is. Het heet interpersoonlijke sensitiviteit, het onderkennen van de gevoelens en behoeften van anderen. Zij kunnen zich verplaatsen in anderen en zijn zich bewust van de invloed van je hun eigen handelen op anderen.

Succesvol intelligente leerkracht

Als een leerkracht zich werkelijk verplaatst in een hoogbegaafd kind, komt hij los van de culturele schoolcontext en neemt plaats in de creatieve, soms verwarrende context van dit hoogbegaafde kind. Deze leerkracht bedenkt zich in die context ‘wat kan ik doen om jou te helpen?’ En dan, alleen dan, word je gezien voor wie je bent: een kind met een eigen leerbehoefte.

 

Aanbevolen literatuur

  • Betts, T.G. & Neihart, M. (2010). Revised profiles of the gifted and talented. http://talentstimuleren.nl/?file=553&m=1370389145&action=file.download. geraadpleegd 22 januari 2016
  • Luider-Veenstra, J. (2014). Het ijken van verrijken, Verrijking binnen het ontwikkelingsgericht primair basisonderwijs.
  • Sternberg, R.J. (2002). Succesvolle intelligentie, hoe praktische en creatieve intelligentie succes bepalen. Lisse: Swets en Zeitlinger Publishers.
  • Tzuriel, D. (z.j). Dynamic Assessment of Young Children. dynamic_assessment_of_young_children.pdf.
  • Veen, K., van, Zwart, R., Meirink, J. & Verloop, N., 2010. Professionele ontwikkeling van leraren, een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. Leiden: Iclon/Expertisecentrum Leren van Docenten