Ouders bellen mij soms in paniek omdat hun kind niet toegelaten wordt tot een plusklas of niet versneld wordt omdat het hem of haar ontbreekt aan executieve functies. Het lijken toverwoorden tegenwoordig. En ze blijven heel mysterieus: iedereen praat er over maar niemand weet precies wat het betekent en hoe je deze “tekorten” moet aanpakken. Leerkrachten en hun adviseurs gaan er vaak van uit dat een hoogbegaafd kind “vanzelf” de executieve functies heeft.
Met 5 jaar weten ze hoe het moet
Heb je weleens een jong kind ontmoet dat uit zichzelf precies wist wat het moest doen en hoe? Ik denk het niet. Toch verwachten sommige leerkrachten dat een kleuter volledig zelfstandig kan functioneren en dat hij/zij al goed ontwikkelde executieve functies heeft. Ik ken een jongen van 5 die niet versneld kon worden omdat hij niet netjes zijn jas ophing en omdat hij de broodtrommel niet opruimde zoals de leerkracht van hem verwachtte. Je begrijpt het al, de ouders zijn van school veranderd. Een kind heeft recht op eigen ontwikkeling. Zeker bij hoogbegaafde kinderen kun je niet standaard verwachtingen hebben, zij ontwikkelen immers asynchroon!
Het valt mij op dat er vaak weinig aandacht is voor wat een kind al kan en dat men zich voornamelijk richt op wat het niet kan. Dat is voor kinderen heel demotiverend en zwaar. Ze hebben vaak het gevoel dat ze het “nooit goed kunnen doen”. Bij gevoelige, hoogbegaafde, zelfkritische kinderen leidt dit tot faalangst en perfectionisme.
Overdreven verwachtingen
Waar komen die overdreven verwachtingen van sommige leerkrachten vandaan? Heeft dat te maken met hardnekkige overtuigingen wat een kind van een bepaalde leeftijd zou moeten kunnen? En waar komen die overtuigingen dan weer vandaan?
Het is wel zo dat hoogbegaafde kinderen veel eerder bepaalde vaardigheden (executieve functies) nodig hebben als andere kinderen. Ze werken vaak aan moeilijkere opdrachten waarbij ze vaardigheden nodig hebben als plannen, organiseren, systematisch ordenen en informatie verwerken. Maar het is niet zo dat de hoogbegaafde kinderen deze vaardigheden vanzelf leren of dat ze deze al moeten kunnen voordat ze naar school gaan. Het kan zijn dat doordat hoogbegaafde kinderen cognitief ver op hun klasgenoten voorlopen, verondersteld wordt dat zij de vaardigheden al bezitten. Hierdoor krijgen deze kinderen weinig of geen kans om het te leren.
Executieve functies aanleren
Om een goed beeld te krijgen van welke executieve functies geoefend moeten worden, moet eerst in kaart gebracht worden waar het om gaat. Daarbij moet je ook kijken wat het kind thuis laat zien en wat het op school doet. Daar kunnen namelijk grote verschillen inzitten, omdat hoogbegaafde kinderen ook sociaal vaardig zijn en niet anders willen zijn dan hun klasgenoten.
Het is belangrijk dat leerkrachten hun verwachtingen bijstellen en dat er een samenwerking ontstaat tussen ouders en school. Ouders van hoogbegaafde kinderen zijn een belangrijke bron van informatie wat de capaciteiten van hun kind aangaat. Zij zien hun kind in een omgeving (thuis) waar hij zichzelf kan zijn en dus ook vaak beter laat zien wat hij werkelijk kan.
Als ouders en leerkrachten niet gericht aan de slag gaan en als er geen plan is om aan de vaardigheden te werken, kan het gebeuren (en gebeurt helaas ook vaak) dat een hoogbegaafd kind volledig onvoorbereid naar de middelbare school gaat. Het kan niet organiseren, plannen, structureren, zijn emoties reguleren, aan een taak te beginnen, doorzetten e.d. en dat heeft weer enorme invloed op zijn zelfvertrouwen en weerbaarheid.
Mijn zoon zit in 3 vwo en staat op uitgevallen. Nooit, dus ook niet op het vwo, heeft hij de noodzaak gevoeld om de meeste executieve functies in te zetten, hij leert heel veel dingen vanzelf. Echter de problemen rond onderduiken, faalangst e.d. zijn groot en het is mij als ouder niet gelukt om een passende omgeving te creëren. De huidige school heeft mijn zoon om aan zijn “vaardigheden” te werken klas 2 over laten doen. Qua gedrag zijn we toen nog verder in een neerwaartse spiraal terecht gekomen en eigenlijk is hij helemaal uit gegaan. Ik betwijfel echter of zijn executieve functies allemaal wel zo zwak zijn. Als hem een spel zie spelen (spel kun je inzetten om executieve functies te trainen, dan is er helemaal met die functies zoveel mis. Hij kan vooruit denken, overleggen, synthetiseren, er is niks mis met zijn werkgeheugen, ik zie het gebrek dus niet zozeer. Inderdaad heeft hij de neiging om vooraf niet uitgebreid de spelregels door te lezen, die regels pikt hij tussendoor wel op als we tegen vragen aan lopen of een probleem ontstaat. Ik zie dus vooral dat zijn aanpak anders is en dat hij bepaalde vaardigheden pas gaat inzetten of voor aanwijzingen openstaat (hij is eigenwijs) als hij vastloopt. Maar tijdens het bakken volgt hij wel netjes de regeltjes en inderdaad is hij nogal snel ongeduldig en soms gaat het mis. Het liefst gaat hij de volgende keer op het recept improviseren. Maar als je kan bedenken vandaag maak ik het beslag zodat ik morgen de cakejes snel kan afbakken (kerstmarkt) dan is er naar mijn idee in de basis met die planningsvaardigheden van hem niet zoveel mis. Maar mijn zoon plant voor school nooit omdat de stof op school niet moeilijk genoeg is, hij is op school niet taakgericht omdat hij zich verveelt, maar met een grote focus bouwt hij wel een enorme raket van Lego in elkaar terwijl hij met Lego bouwen eigenlijk weinig ervaring heeft. Mijn vraag is gaat het verhaal over executieve deels ook over het niet inzetten van executieve functies in de plaats van dat deze alleen zwak zijn? Is dat niet deels inherent hoe een hoogbegaafde leert? Zorgt dat er niet voor dat sommige hoogbegaafden out of the box kunnen denken, omdat ze anders denken en een andere aanpak hebben? Type verstrooide professor. Ik ben benieuwd hoe u erover denkt.
Hallo Diana, bedankt voor je reactie. Hoogbegaafde kinderen willen alleen datgene doen wat voor hen relevant is. Dus ook bij het inzetten van de executieve functies is het zo. Als het kind het niet als relevant ziet, zal hij weinig doen en niet gemotiveerd zijn. Dat is iets wat veel mensen niet begrijpen. Waarom ontbreekt het hoogbegaafde kinderen aan intrinsieke motivatie? De motivatie is er, maar niet voor dingen die de leerkracht of de ouder relevant is… dan is het niet meer intrinsiek, dan is het opgelegd…
Je zoon heeft hulp nodig bij het overbruggen van deze “kloof”. Hij moet duidelijk zien wat hij nodig heeft om zijn VWO diploma te halen en daar horen ook heel veel simpele en voor hem niet relevante dingen bij. Hij heeft een counselor nodig die hem help hiermee om te gaan.
Hallo Renate,
Onze dochter van 7 wil al een jaar niet naar school, heftig verzet in de ochtend, komt ook geregeld haar bed niet uit, huilen, gillen. We zijn onder begeleiding geweest van een remedial teacher begin van dit schooljaar omdat het in gr 3 niet goed ging met lezen en later ook niet met rekenen.
Ze leerde daar goed, snel en met enthousiasme die ik niet ken van haar. Zij stelde voor dat ipv add of ‘dom’ zoals de juf min of ter sprake had gebracht ze meer dacht in de richting van slimmer. Mede omdat onze zoon als hoogbegaafd was getest.
Nu is onze dochter ook getest en blijkt zij een performale kloof te hebben van 41 punten! Ze scoort zeer laag op executieve funties en ipv dat school ziet dat ze verbaal op hoogbegaafd nivo functioneert zien ze alleen die lage score en wordt er naar mijn gevoel op gerageerd alsof ze zwakbegaafd is. We gaan volg wk in zee met samenwerkings verband passend onderwijs, heb je tips waar we op moeten letten of wat we kunnen vragen?
Je noemt het in kaart brengen en een plan maken, wie kun je dit goed doen? Een orthopedagoog?
Beste Regina,
bedankt voor je reactie. Een goede interpretatie van een IQ test en een plan schrijven voor een hoogbegaafd kind kan alleen iemand met een ruime ervaring met hoogbegaafde kinderen. De zgn. kloof hoeft niets te betekenen en moet in de context van hoogbegaafdheid beoordeeld worden. Aangezien veel scholen en orthopedagogen getraind zijn op het opsporen van “probleemgevallen” en als ze een probleem ruiken ze zich extreem daarop concentreren. Mocht je een keer advies willen, kun je mij mailen via het tabblad Contact (ik vermeld hier geen email-adres ivm spam). Groeten, Renata
Beste Géronne, mijn mening is dat de cognitieve voorsprong leidend is en dat je aan de hand van opdrachten op jouw niveau het beste ook vaardigheden leert. Het ontbreken aan executieve functies, zeker op zo’n jonge leeftijd, mag naar mijn mening geen reden zijn om een kind niet door te laten gaan. De houding van leerkracht en het hebben van een plan is belangrijk. Zelfs pubers zijn vaak nog niet in staat te plannen (zie onderzoeken en artikelen van Jelle Jolles), dus waarom zouden basisschoolkinderen geremd moeten worden in hun cognitieve ontwikkeling omdat ze bijvoorbeeld hun werk nog niet kunnen overzien? Zo denk ik er over…
Groeten, Renata
Beste Renata,
Bij mijn zoon hebben ze de executieve functies ook genoemd toen ze zeiden dat hij moest blijven zitten in groep 2 (hij is van juni). Nu kwam ik laatst dit artikel tegen en dit deed mij iets beter begrijpen waarom ze hem nog een jaar extra hebben laten doen. Wat is jouw mening over dit artikel?
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/12/nutteloos-onderwijs-voor-de-allerkleinsten-3617798-a1516074