Ik begin met een praktijkvoorbeeld:
De moeder van Marijn belt mij op en vertelt nogal in paniek dat de school eindelijk heeft besloten haar zoon verrijkingsmateriaal te geven, maar dat het na twee weken weer afgelopen is. Marijn mocht werken aan Kien (verrijking voor rekenen), want de school zag ook wel dat hij goed was in rekenen. Ze twijfelden lang met het geven van verrijking, omdat Marijn traag werkte en kon zich niet goed concentreren. Dan eindelijk na weken onderhandelen mocht hij toch met Kien werken. De juf zette hem aan het einde van de klas, want daar kon hij rustig werken. Hij zat aan zijn tafeltje en kwam niet tot werken. De juf keek naar hem, moedigde hem aan om door te gaan, gaf zelfs een tijdslimiet, maar niets werkte. Marijn bleef zitten, maakte slordig een paar opdrachten en zat weer. Toen heeft de juf besloten deze actie te staken en Kien bij Marijn weg te halen. Hij moest eerst zijn werkhouding verbeteren en dan pas zou ze weer kijken of hij toe was aan verrijking.
Wat is hier nou aan de hand? Er zijn twee belangrijke punten: de leerkracht heeft zich er niet van overtuigd dat Kien de juiste verrijking voor Marijn was én ze heeft niet beoordeeld of hij over voldoende vaardigheden beschikte om zelfstandig aan een volledig nieuw (en moeilijk) werk te kunnen beginnen. Ik hoor heel regelmatig leerkrachten zeggen dat hoogbegaafde kinderen niet tot werken komen, dat ze niet dit of dat kunnen. De woorden executieve functies worden vaak genoemd. Verwachten leerkrachten dat kinderen al de executieve functies beheersen? Dat is een misvatting! Natuurlijk zijn er hoogbegaafde kinderen die zich er toe kunnen zetten om aan een taak te beginnen en die het zelfs goed afmaken. Maar dat kan niet iedereen.
Heb je overzicht?
Er worden in totaal elf executieve functies beschreven. Wie van de leerkrachten of ouders weet welke dat zijn en wie heeft in kaart gebracht welke van deze functies door welke leerling nog geoefend moeten worden en hoe? Dat laatste ontbreekt altijd: welke functies en hoe te oefenen.
Wat zijn executieve functies eigenlijk?
Peg Dawson legt het zo uit: “Executieve functies is een begrip uit de neurowetenschap. Het zijn vaardigheden die je nodig hebt om taken uit te voeren. Als je een glas melk pakt, moet je een glas klaarzetten, melk uit de koelkast pakken, de impuls onderdrukken om limonade te pakken en de teleurstelling verdragen als de melk op is. Dit soort vaardigheden worden gestuurd door de prefrontale cortex, het voorste deel van de hersenen. De ontwikkeling van de prefrontale cortex gaat door tot je vijfentwintigste jaar. Dus ook de ontwikkeling van de executieve functies en de mogelijkheden deze ontwikkeling te beïnvloeden.”
Zelfstandig werken
Ik ken scholen die verwachten dat een kleuter zelfstandig kan werken. Dat betekent bijvoorbeeld: op een gezette tijd een werkblad of iets als Loco pakken, nadenken over wat van hem eigenlijk verwacht wordt, de nodige materialen erbij zoeken, bedenken wat je eerst moet doen en wat daarna, tussentijds evalueren of je goed bezig bent, de taak volbrengen, aan de juf laten zien wat je gedaan hebt en vervolgens weer opruimen. Ik ken ook scholen die een kleuter niet willen versnellen (ook al leest dit kind bijvoorbeeld) omdat het niet zelfstandig kan werken! Er zijn zoveel onderzoeken over de ontwikkeling van hersenen en er wordt zoveel geschreven over het belang van executieve functies, maar het lijkt alsof scholen geen plan hebben hoe deze functies geoefend moeten worden en wanneer. Er wordt verwacht dat kinderen er goed in zijn, zomaar, ineens.
Hoogbegaafd en zwakkere executieve functies?
Ouders in mijn praktijk geven regelmatig aan dat de school vindt dat hun kind dan wel heel slim is, maar toch moeite heeft met bepaalde vaardigheden. Een jongen in mijn praktijk is 6 jaar oud, leert scheikunde op 2 VWO niveau en hangt zijn jas niet goed op. Wat doe je? Het is een misvatting dat bij intelligente kinderen ook hun vaardigheden goed ontwikkeld moeten zijn. Het woord vaardigheden zegt het al: je moet iets oefenen, je moet beter worden. Iemand moet je het voordoen en je aanmoedigen om door te zetten bij het oefenen. Net als fietsen bijvoorbeeld. Daar verwacht je toch ook niet dat een kind het meteen kan? Het feit dat hoogbegaafde kinderen grote cognitieve capaciteiten hebben, betekent niet dat ze alles moeten kunnen. Dat werkt alleen de zo gevreesde vaste mindset in de hand.
Vaardigheden eerder nodig
Hoogbegaafde kinderen hebben verschillende vaardigheden veel eerder nodig dan andere kinderen: als ze bijvoorbeeld versneld worden of als ze met andere (verrijkings)materialen werken. Ze moeten dus eerder deze vaardigheden aanleren. Ze hebben iemand nodig die hen vertelt wat ze nodig hebben en hoe ze iets moeten doen. Zo kan een hoogbegaafd kind van 8 dat al in groep 6 zit zelfstandig moeten werken aan een project. Bij dit project heeft het kind nodig: een mindmap maken, plannen, organiseren van taken, verzamelen van informatie, timemanagement, flexibiliteit om je planning aan te passen, nadenken of je goed bezig bent, kunnen overleggen en nog veel meer. Deze vaardigheden heeft een leeftijdgenoot in groep 5 misschien nog helemaal niet nodig. Daarom is het belangrijk dat ouders van hoogbegaafde kinderen weten welke executieve functies er zijn en hoe deze geleerd kunnen worden.
Maatwerk in het onderwijs voor uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen
Uitzonderlijke begaafdheid gaat niet over. Het beïnvloedt de ontwikkeling vanaf de geboorte tot op hoge leeftijd. IEKU specialiseert zich in persoonlijk advies en coaching voor ouders en leerkrachten van hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen. De specifieke uitdagingen die bij het opvoeden en les geven van deze kinderen komt kijken zijn goed te handelen. Mits je over de juiste tools en inzichten beschikt. We helpen heldere doelen te stellen voor onderwijs en opvoeding. Dit doen we veelal door middel van het leveren van maatwerk in het onderwijs, persoonlijke coaching en intelligentie onderzoeken.
Goedemorgen. Mijn zoon wordt 15. Hij is erg gevoelig en kan niet tegen onrecht. in zijn eerste haar middelbare school, drie jaar geleden, was hij onjuist geïndexeerd door één gebeurtenis in onze dorp met de politie. Dit was gefilmd en blijkbaar sommige mensen op school de film hebben gezien, 15 min van school. Doordat, kreeg hij vragen of hij iets te maken heeft met drugs, of hij rookte als hij te laat op school was. Politie hadden excuses aangeboden maar het was te laat. (Op dat moment, mijn zoon dacht dat politie aan het oefenen was, hij snapte niets van en vroeg aan de politie op zijn knieën met honden rond hem en zijn vrienden, wat hebben wij gedaan? hij had alleen snoepjes in zijn zak en ging naar de kermist 5 min lopen van de winkel). Mijn zoon was erg blij om naar de basisschool te gaan, na een paar maanden, merkt ik dat mijn zoon geen zin meer had om naar school te gaan. hij ging naar school maar na drie uren, belt hij om naar huis te komen omdat hij buik pijn had. Zijn cijfers zijn naar beneden gegaan. ik was boos. ik snapte niet wat er aan de hand was. Omdat hij schrijven vervelend vindt en was duidelijk met wiskunde, heb ik de ergo ingeschakeld om hulp te vragen. Een goede mw . Door haar begreep ik dat mijn zoon een erg gevoelige kind was , moeite had met concentratie door prikkels. Na twee ontmoetingen, wilde mijn zoon niet meer daarna toe. Op cito scoort hij Vwo overal maar kader voor wiskunde. Mijn zoon is naar 2HAVO over gegaan. Maar geen verandering in zijn gedrag. Mijn zoon scoort overal VWO zelf op wiskunde maar kreeg slechts cijfers in de klas rond 5 gemiddelde. Hij bleef zitten. Ik vroeg of hij tenminste op zijn eigen niveau van Cito kon blijven zitten VWO, Na vaak school missen. Mijn zoon was in dezelfde periode weg gestuurd van zijn eerste baantje door zijn eerste fout intussen tijd. Mijn zoon werd zuur en moeilijk met mij. Door alle klachten van de docenten werd ik streng met hem en hij was ongelukkig. ik snapte niets van die veranderingen in zijn caractère. ik wist dat hij chaotische was, trage, ….maar was gelukkig. Mijn zoon zei niets over alles wat er gebeurt op school. Omdat er geen verbetering was in zijn gedrag, spullen vergeten, huiswerk… thuis gaan, school vroeg om een IQ test. Mijn zoon scoort op Ruimtelijke Inzicht beneden gemiddeld met 80 terwijl hij in taal 130 scoort. voor de rest, boven gemiddeld en gemiddeld. ik kreeg iemand van de gemeente om met mijn zotte praten en ineens kwam het verhaal uit. Mijn zoon voelt zich onveilig op school, onterecht beoordeeld. Dit heeft 2,5 geduurd. ik had tranen. Als moeder, ik had dit niet kunnen verwachten. ik moest met mijn kind praten maar ik ging naar docenten luisteren en was streng met mijn zoon want met mijn opvoeding, de docent heeft altijd recht. Mijn zoon dacht, mijn moeder luistert niet naar mij, beter zwijgen. Dit hebben wij uit gesproken, mijn zoon heeft wat rust van gekregen. Was besproken om hulp van ergo te gebruiken om mijn zoon te hulpen met organiseren, plannen…maar omdat alles niet snel gaat, kreeg ik van school te horen dat mijn zoon naar een andere school moet gaan omdat hij veel hulp nodig heeft om zijn werk te beginnen….ze weten niet hoe ze hem kunnen hulpen. Een omdat er een grote verschill zat tussen zijn taal en ruimtelijke inzicht, willen ze hem sturen naar een school van kinderen met ASS profiel, Autisme. ik vind het vreemd omdat toen mijn zoon in groep 4 was, was hij gepeste en ging ook minder presteren. Maar school kiest ook om IQ test te doen bij hem zonder onze toestemming. ze wilden hem al toen in een speciale onderwijs sturen omdat hij niet kon focussen, clown gedrag had, zijn vetters niet kon steken. Mischien moet hij pillen slikken, zei de directrice tegen mij toen. Ik heb altijd een rustige zoon gehad die vaak aan droomt en filosoferen over het leven . Toen hadden wij nee gezegd. We wilden onze kind naar een andere school school sturen voor zijn veiligheid gevoel. Ze dachten toen dat zijn Nederlands slechts was( we spreken Frans thuis) en waren al een paar jaren al in Nederland maar onze Nederlands was ook niet top. Kees is naar een andere school gegaan en daar, merkte ze dat hij aan het vervellen was in de klas. Mijn zoon is naar de plusklas gestuurd, cijfers erg omhoog gegaan. Ik heb het gevoel dat dit terug komt. Kan je een beetje Autiste zijn. ik heb de profiel van kinderen gezien waar en en verschil van iq zit bijvoorbeeld in taal 140 en inzicht 100. Mijn heeft dezelfde profiel. ik verwacht niet dat hij hoogbegaafde is of zo, maar, hem sturen in die andere school mijn zoon gaat mij nooit vergeven. zijn broertje zit op VWO maar was bij de excellente leerlingen ( Socrates klas), mijn jongste, is 6. ik hooe van de docenten dat ze lijkt op haar broers. We hebben geen autisme in onze gezinnen mijn man ( 14 kinderen)en ik ( 21 kinderen) . Ik wil niet mijn kind overschatten maar ook niet hem sturen waar voor misdiagonse. Hij heeft niet overal gescoord bovengemiddeld, kan geen hb zijn in mijn kennis maar hij is een gewoon kind. Hij werkt en is nooit te laat voor zijn werk en mis zijn werk nooit. Voor zijn sport, hij is gedisciplineerd en les dingen die hem echt interesseert. hij is niet makkelijk te beïnvloeden, zijn motivatie komt uit zijn overtuiging en je kan hem niet dwingen jij moet hem overtuigen. ik weet echt niet meer te doen op welke deur kloppen. L.
Beste Leila, wat je kunt doen is volgende week deelnemen aan de online workshop Hoogbegaafde rebel voedt op waarin ik meer input geef die voor jullie heel bruikbaar is. Groeten, Renata
Als het kind voorloopt in het snappen maar tegen gehouden in het doen. Administratieve scholing.
beste Renate,
Dank je wel voor deze uitleg. Het klopt idd dat het huidige schoolsysteem niet is ingericht voor HB kinderen en het voorval wat je omschrijft is daar een beeldend voorbeeld van. Als ouder heb ik jaren aan de weg getimmerd om school duidelijk te maken dat ook zij hulp nodig hadden met de begeleiding van mijn zoon op school, zij weigerde dit pertinent en bleven het terug leggen bij mijn zoon. Ik heb er thuis heel hard aan moeten trekken om bepaalde functies erin te krijgen en vast te houden. Het trauma wat hij opgelopen heeft, heeft ook zijn sporen in ons contact nagelaten. Nu doet hij VWO 1 opnieuw omdat hij volledig stranden op zijn studievaardigheden. Maar hij gaat gelukkig wel elke dag met plezier weer naar school, daar waar hij voorheen een halve thuiszitter was. Op dit moment wordt hij door 2 professionals begeleid in zijn studievaardigheden en psychologische aspect, waarom hij vluchtgedrag vertoont. Hij is er nog lang niet maar zijn “spark” zie ik langzaam aangaan 😉
hallo Renate, dat is heel mooi dat je zoon weer opleeft. Bedankt voor je reactie.
Zou het ook kunnen dat hoogbegaafde kinderen opvallen op executief functioneren (specifiek metacognitie) omdat zij een onvoldoende passend aanbod krijgen en hierdoor bijvoorbeeld achterover leunen, weinig initiatief nemen en ook geen noodzaak tot plannen en organiseren zien?
Kortom dat deze kinderen bij passend onderwijs beter gebruik maken van hun EF?
Hallo Marie-Anne, hoogbegaafde kinderen moeten net als alle andere kinderen vaardigheden aanleren. Dat betekent dat ze eerst moeten weten wat van hen verwacht wordt en welke stappen nodig zijn. Plannen en organiseren kunnen kinderen zelfstandig pas rond hun 17e jaar. Dat het van hen verwacht wordt, soms vanaf groep 3, is niet reëel. En natuurlijk kunnen ze bij passend onderwijs deze vaardigheden beter leren, omdat ze hopelijk dan ook meer aan het werk zijn, niet onderpresteren, meer gemotiveerd zijn en over het algemeen beter in hun vel zitten.
Is er een meetinstrument m.b.t. Verschillende executieve functies?
Hallo Sil, de uitgever Hogrefe heeft een meetinstrument (Brief), die door specialisten gebruikt kan worden. Je kunt ook door alle executieve functies op een rij te zetten bekijken welke van deze functies je kind/leerling nog moet oefenen. Dan kun je daar een plan voor maken. Het boek Executieve functies bij kinderen en adolescenten van Peg Dawson en Richard Guare is ook heel handig.
Ik lees dit artikel net en vindt toon over scholen erg negatief. Alsof die het nooit begrijpen. Die toon is niet helpend om het contact school/ouders goed te houden. Het is makkelijk praten als je een kind een op een hebt. Die luxe hebben docenten niet. Kinderen zijn vooral gebaat bij een goed contact tussen school en ouders en een goede informatie-uitwisseling. En dat moet dan ook nog in een beperkte tijd want docenten hebben veel kinderen en veel ouders en eigenlijk te weinig tijd. De manier waarop je de boodschap verpakt is misschien wel wervend voor ouders voor jouw bijeenkomst, maar helpt uiteindelijk niet om een optimale informatie-uitwisseling te bereiken waar ouders en school samen optrekken om het kind binnen de mogelijkheden optimaal te begeleiden. Dus wie is er dan geholpen?
Beste Uuske, bedankt voor je reactie. Jammer dat je maar een punt opvalt,namelijk dat de scholen negatief worden afgeschilderd. Dat is helemaal niet mijn bedoeling, want ik zie ook dat leerkrachten hun uiterst best doen. Wat wel de werkelijkheid is voor hoogbegaafde leerlingen: zij worden niet op de juiste manier begeleid omdat er onvoldoende kennis is op scholen. Ook dat is wederom niet de schuld van afzonderlijke leerkrachten maar van het systeem. Als je verder op mijn website leest, zie je dat ik veel tips geef en dat ik ook voor leerkrachten veel schrijf. Af en toe iets benoemen wat niet goed gaat is ook mijn taak, omdat ik de leed van de kinderen van heel dichtbij zie. Door mijn trainingen en artikelen probeer ik (op wetenschappelijke basis) informatie te verstrekken die gebaseerd is op de behoeftes van hoogbegaafde kinderen. Hun beleving van school is vaak bijzonder negatief…
Door bewustzijn en de juiste kennis kunnen scholen veel doen voor deze doelgroep.
Misschien is onze zoon van 10 hoogbegaafd. Ik zocht bij jou ook naar tips en adviezen bij zijn moeilijk gedrag t.a.v. zijn eetpatroon, een beperkt menu en héél star daaraan vasthouden. Onderzoeken geven nu aan dat hij syndroom van Asperger heeft. Wat ik ervan hoor en lees is heel herkenbaar. Er gaat een wereld voor ons open. We moeten er mee aan het werk en zijn blij met deze uitkomst.