Ik begin met een praktijkvoorbeeld:
De moeder van Marijn belt mij op en vertelt nogal in paniek dat de school eindelijk heeft besloten haar zoon verrijkingsmateriaal te geven, maar dat het na twee weken weer afgelopen is. Marijn mocht werken aan Kien (verrijking voor rekenen), want de school zag ook wel dat hij goed was in rekenen. Ze twijfelden lang met het geven van verrijking, omdat Marijn traag werkte en kon zich niet goed concentreren. Dan eindelijk na weken onderhandelen mocht hij toch met Kien werken. De juf zette hem aan het einde van de klas, want daar kon hij rustig werken. Hij zat aan zijn tafeltje en kwam niet tot werken. De juf keek naar hem, moedigde hem aan om door te gaan, gaf zelfs een tijdslimiet, maar niets werkte. Marijn bleef zitten, maakte slordig een paar opdrachten en zat weer. Toen heeft de juf besloten deze actie te staken en Kien bij Marijn weg te halen. Hij moest eerst zijn werkhouding verbeteren en dan pas zou ze weer kijken of hij toe was aan verrijking.
Wat is hier nou aan de hand? Er zijn twee belangrijke punten: de leerkracht heeft zich er niet van overtuigd dat Kien de juiste verrijking voor Marijn was én ze heeft niet beoordeeld of hij over voldoende vaardigheden beschikte om zelfstandig aan een volledig nieuw (en moeilijk) werk te kunnen beginnen. Ik hoor heel regelmatig leerkrachten zeggen dat hoogbegaafde kinderen niet tot werken komen, dat ze niet dit of dat kunnen. De woorden executieve functies worden vaak genoemd. Verwachten leerkrachten dat kinderen al de executieve functies beheersen? Dat is een misvatting! Natuurlijk zijn er hoogbegaafde kinderen die zich er toe kunnen zetten om aan een taak te beginnen en die het zelfs goed afmaken. Maar dat kan niet iedereen.
Heb je overzicht?
Er worden in totaal elf executieve functies beschreven. Wie van de leerkrachten of ouders weet welke dat zijn en wie heeft in kaart gebracht welke van deze functies door welke leerling nog geoefend moeten worden en hoe? Dat laatste ontbreekt altijd: welke functies en hoe te oefenen.
Wat zijn executieve functies eigenlijk?
Peg Dawson legt het zo uit: “Executieve functies is een begrip uit de neurowetenschap. Het zijn vaardigheden die je nodig hebt om taken uit te voeren. Als je een glas melk pakt, moet je een glas klaarzetten, melk uit de koelkast pakken, de impuls onderdrukken om limonade te pakken en de teleurstelling verdragen als de melk op is. Dit soort vaardigheden worden gestuurd door de prefrontale cortex, het voorste deel van de hersenen. De ontwikkeling van de prefrontale cortex gaat door tot je vijfentwintigste jaar. Dus ook de ontwikkeling van de executieve functies en de mogelijkheden deze ontwikkeling te beïnvloeden.”
Zelfstandig werken
Ik ken scholen die verwachten dat een kleuter zelfstandig kan werken. Dat betekent bijvoorbeeld: op een gezette tijd een werkblad of iets als Loco pakken, nadenken over wat van hem eigenlijk verwacht wordt, de nodige materialen erbij zoeken, bedenken wat je eerst moet doen en wat daarna, tussentijds evalueren of je goed bezig bent, de taak volbrengen, aan de juf laten zien wat je gedaan hebt en vervolgens weer opruimen. Ik ken ook scholen die een kleuter niet willen versnellen (ook al leest dit kind bijvoorbeeld) omdat het niet zelfstandig kan werken! Er zijn zoveel onderzoeken over de ontwikkeling van hersenen en er wordt zoveel geschreven over het belang van executieve functies, maar het lijkt alsof scholen geen plan hebben hoe deze functies geoefend moeten worden en wanneer. Er wordt verwacht dat kinderen er goed in zijn, zomaar, ineens.
Hoogbegaafd en zwakkere executieve functies?
Ouders in mijn praktijk geven regelmatig aan dat de school vindt dat hun kind dan wel heel slim is, maar toch moeite heeft met bepaalde vaardigheden. Een jongen in mijn praktijk is 6 jaar oud, leert scheikunde op 2 VWO niveau en hangt zijn jas niet goed op. Wat doe je? Het is een misvatting dat bij intelligente kinderen ook hun vaardigheden goed ontwikkeld moeten zijn. Het woord vaardigheden zegt het al: je moet iets oefenen, je moet beter worden. Iemand moet je het voordoen en je aanmoedigen om door te zetten bij het oefenen. Net als fietsen bijvoorbeeld. Daar verwacht je toch ook niet dat een kind het meteen kan? Het feit dat hoogbegaafde kinderen grote cognitieve capaciteiten hebben, betekent niet dat ze alles moeten kunnen. Dat werkt alleen de zo gevreesde vaste mindset in de hand.
Vaardigheden eerder nodig
Hoogbegaafde kinderen hebben verschillende vaardigheden veel eerder nodig dan andere kinderen: als ze bijvoorbeeld versneld worden of als ze met andere (verrijkings)materialen werken. Ze moeten dus eerder deze vaardigheden aanleren. Ze hebben iemand nodig die hen vertelt wat ze nodig hebben en hoe ze iets moeten doen. Zo kan een hoogbegaafd kind van 8 dat al in groep 6 zit zelfstandig moeten werken aan een project. Bij dit project heeft het kind nodig: een mindmap maken, plannen, organiseren van taken, verzamelen van informatie, timemanagement, flexibiliteit om je planning aan te passen, nadenken of je goed bezig bent, kunnen overleggen en nog veel meer. Deze vaardigheden heeft een leeftijdgenoot in groep 5 misschien nog helemaal niet nodig. Daarom is het belangrijk dat ouders van hoogbegaafde kinderen weten welke executieve functies er zijn en hoe deze geleerd kunnen worden.
Maatwerk in het onderwijs voor uitzonderlijk hoogbegaafde kinderen
Uitzonderlijke begaafdheid gaat niet over. Het beïnvloedt de ontwikkeling vanaf de geboorte tot op hoge leeftijd. IEKU specialiseert zich in persoonlijk advies en coaching voor ouders en leerkrachten van hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde kinderen. De specifieke uitdagingen die bij het opvoeden en les geven van deze kinderen komt kijken zijn goed te handelen. Mits je over de juiste tools en inzichten beschikt. We helpen heldere doelen te stellen voor onderwijs en opvoeding. Dit doen we veelal door middel van het leveren van maatwerk in het onderwijs, persoonlijke coaching en intelligentie onderzoeken.
Als het kind voorloopt in het snappen maar tegen gehouden in het doen. Administratieve scholing.
beste Renate,
Dank je wel voor deze uitleg. Het klopt idd dat het huidige schoolsysteem niet is ingericht voor HB kinderen en het voorval wat je omschrijft is daar een beeldend voorbeeld van. Als ouder heb ik jaren aan de weg getimmerd om school duidelijk te maken dat ook zij hulp nodig hadden met de begeleiding van mijn zoon op school, zij weigerde dit pertinent en bleven het terug leggen bij mijn zoon. Ik heb er thuis heel hard aan moeten trekken om bepaalde functies erin te krijgen en vast te houden. Het trauma wat hij opgelopen heeft, heeft ook zijn sporen in ons contact nagelaten. Nu doet hij VWO 1 opnieuw omdat hij volledig stranden op zijn studievaardigheden. Maar hij gaat gelukkig wel elke dag met plezier weer naar school, daar waar hij voorheen een halve thuiszitter was. Op dit moment wordt hij door 2 professionals begeleid in zijn studievaardigheden en psychologische aspect, waarom hij vluchtgedrag vertoont. Hij is er nog lang niet maar zijn “spark” zie ik langzaam aangaan 😉
hallo Renate, dat is heel mooi dat je zoon weer opleeft. Bedankt voor je reactie.
Zou het ook kunnen dat hoogbegaafde kinderen opvallen op executief functioneren (specifiek metacognitie) omdat zij een onvoldoende passend aanbod krijgen en hierdoor bijvoorbeeld achterover leunen, weinig initiatief nemen en ook geen noodzaak tot plannen en organiseren zien?
Kortom dat deze kinderen bij passend onderwijs beter gebruik maken van hun EF?
Hallo Marie-Anne, hoogbegaafde kinderen moeten net als alle andere kinderen vaardigheden aanleren. Dat betekent dat ze eerst moeten weten wat van hen verwacht wordt en welke stappen nodig zijn. Plannen en organiseren kunnen kinderen zelfstandig pas rond hun 17e jaar. Dat het van hen verwacht wordt, soms vanaf groep 3, is niet reëel. En natuurlijk kunnen ze bij passend onderwijs deze vaardigheden beter leren, omdat ze hopelijk dan ook meer aan het werk zijn, niet onderpresteren, meer gemotiveerd zijn en over het algemeen beter in hun vel zitten.
Is er een meetinstrument m.b.t. Verschillende executieve functies?
Hallo Sil, de uitgever Hogrefe heeft een meetinstrument (Brief), die door specialisten gebruikt kan worden. Je kunt ook door alle executieve functies op een rij te zetten bekijken welke van deze functies je kind/leerling nog moet oefenen. Dan kun je daar een plan voor maken. Het boek Executieve functies bij kinderen en adolescenten van Peg Dawson en Richard Guare is ook heel handig.
Ik lees dit artikel net en vindt toon over scholen erg negatief. Alsof die het nooit begrijpen. Die toon is niet helpend om het contact school/ouders goed te houden. Het is makkelijk praten als je een kind een op een hebt. Die luxe hebben docenten niet. Kinderen zijn vooral gebaat bij een goed contact tussen school en ouders en een goede informatie-uitwisseling. En dat moet dan ook nog in een beperkte tijd want docenten hebben veel kinderen en veel ouders en eigenlijk te weinig tijd. De manier waarop je de boodschap verpakt is misschien wel wervend voor ouders voor jouw bijeenkomst, maar helpt uiteindelijk niet om een optimale informatie-uitwisseling te bereiken waar ouders en school samen optrekken om het kind binnen de mogelijkheden optimaal te begeleiden. Dus wie is er dan geholpen?
Beste Uuske, bedankt voor je reactie. Jammer dat je maar een punt opvalt,namelijk dat de scholen negatief worden afgeschilderd. Dat is helemaal niet mijn bedoeling, want ik zie ook dat leerkrachten hun uiterst best doen. Wat wel de werkelijkheid is voor hoogbegaafde leerlingen: zij worden niet op de juiste manier begeleid omdat er onvoldoende kennis is op scholen. Ook dat is wederom niet de schuld van afzonderlijke leerkrachten maar van het systeem. Als je verder op mijn website leest, zie je dat ik veel tips geef en dat ik ook voor leerkrachten veel schrijf. Af en toe iets benoemen wat niet goed gaat is ook mijn taak, omdat ik de leed van de kinderen van heel dichtbij zie. Door mijn trainingen en artikelen probeer ik (op wetenschappelijke basis) informatie te verstrekken die gebaseerd is op de behoeftes van hoogbegaafde kinderen. Hun beleving van school is vaak bijzonder negatief…
Door bewustzijn en de juiste kennis kunnen scholen veel doen voor deze doelgroep.
Misschien is onze zoon van 10 hoogbegaafd. Ik zocht bij jou ook naar tips en adviezen bij zijn moeilijk gedrag t.a.v. zijn eetpatroon, een beperkt menu en héél star daaraan vasthouden. Onderzoeken geven nu aan dat hij syndroom van Asperger heeft. Wat ik ervan hoor en lees is heel herkenbaar. Er gaat een wereld voor ons open. We moeten er mee aan het werk en zijn blij met deze uitkomst.