Nooit schrijf ik politiek getinte stukken, maar nu kan ik niet anders dan een stuk schrijven over de huidige ontwikkelingen in de politiek. Het gaat mij namelijk aan mijn hart hoe onze kinderen in deze tijd opgroeien. Met gebrek aan de juiste informatie en vooral met gebrek aan vaardigheid om kritisch en zelfstandig te denken.

Zelfstandig voor jezelf denken zou een van de belangrijkste vaardigheden van de hoogbegaafde rebel moeten zijn. Jonge, hoogbegaafde kinderen worden vanaf dag één dat ze op school komen, getraind om iemand te zijn die ze niet zijn. Zo is natuurlijk de hele maatschappij getraind. Eenheidsworst, één manier van denken, alle neuzen één kant op, gemeenschapsgevoel, gezellig… Kritisch, weloverwogen beslissingen nemen zit er niet bij, want als je afwijkt, als je een ander standpunt hebt, word je gediscrimineerd en uitgesloten. Ik overdrijf niet, kijk maar om je heen. Het is de dagelijkse praktijk. Ik spreek dagelijks ouders en kinderen die in een hokje geduwd worden. En men verwacht van hen dat ze daar blijven: het hokje van dagelijkse middelmatigheid. Het is een basissurvival geworden. Overleven, een van de laagste behoeftes van de Maslows hiërarchie…

Hoe onderscheidt mens zich van andere organismen? Juist door zijn ingenieuze brein, door de capaciteit om te denken en te leren zelfstandig te denken. Waarom oefenen kinderen op scholen vaak alleen het memoriseren van bestaande kennis? Daar pluk je nu de vruchten van:

Mensen leven in angst omdat het hen aan vaardigheid ontbreekt om niet in angst te leven.

Een intelligent, autonoom, zichzelf respecterend kind heeft het door, maar wordt ondanks al zijn pogingen (vaak ook door zijn ouders) gedwongen zich aan te passen.

Als titel van dit artikel gebruik ik de titel van een van de boeken van Vaclav Havel: Poging om in de waarheid te leven. Ik citeer een stukje uit het boek:

“… Wat men hier afdwingt, is een ideologie die onvergelijkelijk veel nauwkeuriger is, logisch gestructureerd, algemeen begrijpelijk en, in wezen, buitengewoon flexibel. Een ideologie die zodanig is uitgewerkt en afgerond dat het bijna een seculiere godsdienst is geworden. Deze ideologie heeft een antwoord klaar op elke denkbare vraag; men kan haar eigenlijk niet slechts voor een deel aanvaarden en elke aanvaarding heeft diepgaande gevolgen voor het leven van de mensen. In een tijdperk waarin metafysische en existentiële zekerheden in een crisis verkeren, waarin mensen ontworteld en vervreemd raken en hun gevoel voor de zin van deze wereld verliezen, bezit die ideologie onvermijdelijk een zekere hypnotische charme. De dolende mensheid krijgt een onmiddellijk te betrekken tehuis aangeboden: men hoeft niet meer te doen dan de ideologie aanvaarden en op slag wordt alles weer duidelijk …“ “… Het principe dat hier gehanteerd wordt, is dat het centrum van de macht identiek is aan het centrum van de waarheid.“

Het gebeurde niet zo lang geleden, tijdens mijn kindertijd, maar ik beleef een soort déjà vu. De regering zegt iets, dat iedereen zomaar moet accepteren en zich naar moet schikken, weerstand wordt onderdrukt door een boete. Andersdenkenden worden geweerd en belachelijk gemaakt. Onze kinderen moeten vooral weten dat dit niet normaal is. Dit is niet het nieuwe normaal. Normaal is dat je vrij bent. Alleen dan ben je een autonoom, authentiek mens. Anders ben je een robot die anderen kopieert en dat druist in tegen alles wat intelligente mensen zijn. De ongemakken van gedwongen aanpassing die je kind dagelijks meemaakt, heb je misschien zelf ook ervaren. Dat het er is, betekent niet dat het goed is, dat het normaal is. Het is niet normaal! Leer daarom je kind om kritisch te denken en te zoeken naar waarheid.

Wat is kritisch denken

Kritisch denken is een vaardigheid die zich richt op het gebruik van logica en analyse – en niet alleen feiten van iemand napraten – om vragen te beantwoorden en problemen op te lossen. In wezen berust kritisch denken op het oefenen van hoe je moet denken, niet op wat je moet denken. Bijvoorbeeld de vraag ‘wat maakt biologie een wetenschap?’ vereist veel meer nadenken en dan de vraag: ‘wat is de definitie van biologie?’ Veel wetenschappers beweren dat het onderwijzen van kritisch denken essentieel is voor effectief onderwijs aan kinderen, vooral aan hoogbegaafde kinderen, en wijzen erop dat het traditionele klaslokaal niet genoeg mogelijkheden biedt om diepgaand kritisch denken te ontwikkelen.

Kritisch denken omvat analyse en evaluatie in plaats van alleen ideeën of informatie te accepteren: begrip van relaties, overeenkomsten en verschillen; op zoek naar patronen; classificeren en categoriseren; oorzaak/ gevolg begrijpen; trends en grote ideeën zien; uitkomsten voorspellen; meerdere perspectieven overwegen; oordelen en vragen stellen en redeneren. Creatief denken vereist al deze kritische denkvaardigheden en gaat verder, iets nieuws en nuttigs genereren in een bepaalde context: genereren van innovatieve ideeën, producten en oplossingen; ideeën op innovatieve manieren uitdrukken en het communiceren van ideeën, oplossingen of producten aan een geschikt publiek. Dit zijn natuurlijk de hogere denkvaardigheden van Bloom, de denkvaardigheden die nodig zijn voor zinvol leren in alle disciplines.

Het is een grote vergissing om te theoretiseren voordat men over gegevens beschikt. Men begint onmerkbaar feiten te verdraaien, zodat ze bij theorieën passen in plaats van theorieën die bij de feiten passen. Arthur Conan Doyle

We willen kinderen niet leren alles te geloven wat ze horen (zelfs als dat betekent dat ze hun ouders ondervragen). Kritisch denken heeft een doel. Kinderen reciteren niet alleen feiten uit het hoofd of ontdekken de gemakkelijke antwoorden, kritisch denken bereidt kinderen voor om verder te denken dan meningen en basisfeiten, zodat ze beter geïnformeerde en onafhankelijke beslissingen kunnen nemen.

In wezen vereist kritisch denken dat je je redeneringsvermogen gebruikt. Het gaat erom een actieve leerling te zijn in plaats van een passieve ontvanger van informatie.

Denken dat niet past, is het meest interessant. Richard Feynman

Kritische denkers stellen zich over ideeën en aannames rigoureus vragen in plaats van ze op het eerste gezicht te accepteren. Ze zullen altijd proberen vast te stellen of de ideeën, argumenten en bevindingen het hele plaatje vertegenwoordigen en ze staan er open voor om te ontdekken dat dit niet het geval is.

Een theorie moet niet proberen alle feiten uit te leggen, omdat sommige feiten onjuist zijn. Francis Crick

Kritische denkers zullen problemen systematisch identificeren, analyseren en oplossen in plaats van door intuïtie of instinct.

Iemand met kritisch denkvermogen:

  • begrijpt de verbanden tussen ideeën.
  • bepaalt het belang en de relevantie van argumenten en ideeën.
  • herkent, bouwt en beoordeelt de argumenten.
  • identificeert inconsistenties en fouten in redeneringen.
  • benadert problemen op een consistente en systematische manier.
  • denkt na over de rechtvaardiging van zijn eigen aannames, overtuigingen en waarden.

It ain’t what you don’t know that gets you into trouble. It’s what you know for sure that just ain’t so. Mark Twain

De vaardigheden die we nodig hebben voor kritisch denken

De vaardigheden die we nodig hebben om kritisch te kunnen denken, zijn gevarieerd en omvatten observatie, analyse, interpretatie, reflectie, evaluatie, gevolgtrekking, uitleg, probleemoplossing en besluitvorming.

Concreet moet je in staat zijn om:

  • op een objectieve en kritische manier na te denken over een onderwerp of probleem.
  • de verschillende argumenten te identificeren die er zijn voor een bepaald probleem.
  • een standpunt te evalueren om te bepalen hoe sterk of valide het is.
  • eventuele zwakke of negatieve punten te herkennen in het bewijs of argument.
  • op te merken welke implicaties er achter een bewering of argument kunnen zitten.
  • een gestructureerde redenering en ondersteuning te geven voor een argument dat je wilt voeren.

Daniel Dennett geeft in zijn boek Intuition Pumps And Other Tools for Thinking veel inzichten over kritisch denken. Hij heeft het o.a. over de ‘zeker’ operator:

“Als u argumentatieve essays leest of bekijkt, vooral van filosofen, is hier een snelle truc die u veel tijd en moeite kan besparen, vooral in dit tijdperk van eenvoudig zoeken op de computer: zoek naar ‘zeker’ in het document en controleer elke keer dat ze voorkomen. Niet altijd, zelfs niet de meeste tijd, maar vaak is de wereld ‘zeker’ zo goed als een knipperend licht om een zwak punt in het argument te lokaliseren… Waarom? Omdat het de rand markeert van waar de auteur werkelijk zeker van is en hoopt dat de lezers er ook zeker van zullen zijn. (Als de auteur echt zeker zou zijn dat alle lezers het ermee eens zouden zijn, zou het niet de moeite waard zijn om te vermelden.)”

Kritisch leren denken in de klas

Hoe kun je creatieve en gevorderde denkers echt betrekken bij analytisch denken, gefundeerde oordelen en evaluaties maken op basis van kritische analyse en het creëren van innovatieve ideeën, perspectieven en producten die problemen daadwerkelijk oplossen? Hoe kun je kinderen aanmoedigen om unieke en originele standpunten te uiten en ze op geldige en verdedigbare manieren te communiceren om echt zinvol, persoonlijk relevant leren te vergroten? Het antwoord is dat je effectieve kritische en creatieve denkstrategieën op de juiste manier moet opnemen in de inhoudsinstructie op school.

Veroordeel het oordeel van een ander niet omdat het verschilt van het uwe. Jullie kunnen het allebei mis hebben. Dandemis

Wanneer kinderen denkvaardigheden leren met relevante inhoud, oefenen ze denkvaardigheden van een hogere orde tot het punt dat ze creatieve denkgewoonten ontwikkelen, terwijl ze tegelijkertijd met ideeën spelen en inhoudsinformatie op verschillende manieren verwerken. Kortom, de activiteiten omvatten het genereren of verzamelen van gegevens. Dit betekent dat leerlingen gegevens evalueren en prioriteren, die gegevens analyseren en organiseren in datasets en de sets benoemen, vragen genereren, conclusies trekken op basis van data-analyse en evaluatie en de resultaten communiceren.

Over het algemeen omvat het proces deze stappen en denkprocessen:

  1. Stap één: gegevensgeneratie/gegevensverzameling. Informatie of gegevens kennen, begrijpen.
  2. Stap twee: rangschikking. Gegevenskeuzes evalueren, prioriteren, rechtvaardigen en verdedigen.
  3. Stap drie: groeperen, labelen, hergroeperen, subsumeren, opnieuw labelen. Gegevens categoriseren, analyseren en synthetiseren.
  4. Stap vier: vragen stellen. Informatie en ideeën kennen, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren, synthetiseren.
  5. Stap vijf: conclusies trekken. Weten, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren, synthetiseren van gegevens en ideeën.
  6. Stap zes: resultaten communiceren. Een geschikt format of product creëren om de resultaten te delen of belangrijke ideeën aan een publiek kenbaar te maken.

Een hypothetisch verhaal als voorbeeld om kritisch denken te oefenen

Stel, je leeft in een land waar de regering alleen maar gericht is op economische groei. Die regering heeft contacten met grote corporaties in de wereld, omdat die voet aan de grond hebben in dat land en ze betalen de regering hiervoor. Niet duidelijk en zichtbaar, maar door belangrijke functies, invloedrijke lidmaatschappen, door (schijn)macht. En de leden van deze regering zijn opgegroeid met de prestatiementaliteit, de ego regeert, het hart is niet belangrijk. Leven vanuit het hart heeft afgedaan. Er zijn nog veel mensen in dat land die vanuit hun hart leven, maar die worden afgedaan als tegendraads of complotdenkers. Er zijn ook nog mensen in dat land die intelligent zijn, verbonden met de natuur en de mensheid en oprecht het beste voor iedereen willen. Die intelligente mensen kunnen bijzonder goed nadenken en zien de grote verbanden. Het zijn de top-down denkers, ze kunnen grote complexiteit aan, daar gedijen ze juist bij. Deze intelligente mensen maken bovendien gebruik van hun intuïtie, zijn levendig en betrokken. De regering – die door macht en geld wordt gestuurd – wil daar niets mee. Dat soort mensen wordt beschouwd als vreemd en gestoord, anders denken wordt in het land niet aangemoedigd.

Dan op een dag gebeurt er iets, een virus ontsnapt uit het laboratorium en veel mensen raken besmet. Niet extreem veel, want als je de statistieken goed bestudeert, valt het procentueel erg mee. Dit grijpt de regering (die gestuurd wordt door belangen van macht en geld) aan om nog meer macht te creëren. Niet eens voor zichzelf, want ze hebben niet door dat ze gemanipuleerd worden. Er ontstaat een vreemde situatie: grote bedrijven en grote belangen die een regering manipuleren en die regering manipuleert vervolgens het volk. Het klinkt bizar, ik weet het, maar het is maar een voorbeeld verhaal. Een soort science fiction, zeg maar. Oké, stel, hypothetisch, je leeft in dat land, je kind leeft in dat land. De regering wil dat iedereen ingeënt wordt, de regering wijzigt de wet te pas en te onpas. Er gebeuren vreemde dingen. Mensen worden bang, leven in angst en wijzen met vinger naar elkaar. Want dat veroorzaakt angst. Niemand weet meer wat te doen, voor de zekerheid volgen de mensen wat de regering zegt. Zonder er al te veel over na te denken, want dat is ongemakkelijk. Dan kom je jezelf misschien tegen en moet je afwijken van wat de meerderheid doet, zegt of is.

Welke vragen kun je je op grond van dit hypothetische verhaal stellen om kritisch denken te oefenen?

Als je naar de bovenste zes stappen kijkt, kun je dit doen:

  1. Stap één: gegevensgeneratie/gegevensverzameling. Informatie of gegevens kennen en begrijpen.

Wat is er bekend over dit virus, wat kun je vinden op internet, heb je ook naar de kritische meningen van virologen en andere specialisten gekeken, kijk ook naar de statistieken.

  1. Stap twee: rangschikking. Gegevenskeuzes evalueren, prioriteren, rechtvaardigen en verdedigen.

Maak een overzicht van alle verzamelde gegevens en zet ze in een schema of tabel waar je duidelijk alles kunt zien. Denk na over zaken als wanneer deze gegevens werden gepresenteerd, sommige gegevens die nu als nieuw worden aangeboden, waren al jaren bekend bijvoorbeeld. Het zijn zaken die je oordeel kunnen beïnvloeden, omdat je ziet dat de gegevens van vandaag gemanipuleerd zijn en dat je maar een deel van de waarheid of helemaal geen waarheid, te horen krijgt. Je leest oudere onderzoeken, je leest boeken uit 2012 waar al over Covid gesproken werd, je leest andere meningen.

  1. Stap drie: groeperen, labelen, hergroeperen, subsumeren, opnieuw labelen. Gegevens categoriseren, analyseren en synthetiseren.

Je baseert je oordeel niet op een twintig minuten durende presentatie van een partij. Je kijkt zelfstandig naar de beschikbare informatie en je graaft naar nog meer verborgen informatie en kijkt naar wetenschappelijke publicaties uit het recente verleden.

  1. Stap vier: vragen stellen. Informatie en ideeën kennen, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren, synthetiseren.

Je ontdekt patronen of juist anomalieën, je probeert de verzamelde gegevens te plaatsten, in de context uit de context, je denkt breed na en zoekt eventueel meer antwoorden. De vragen die je hebt, zijn o.a.: hoe verhoudt zich het percentage zieken tot het percentage van andere ziektes, hoeveel mensen wordt nu de zorg ontzegd die andere aandoeningen hebben, welk effect heeft het ontzeggen van de zorg op langere termijn op de persoonlijke levens van deze mensen en op de zorg, hoe besmettelijk is dit virus eigenlijk als je kijkt naar de gegevens uit heel Europa, welke invloed zou DNA kunnen hebben op het al dan niet dodelijk zijn van dit virus, welke andere invloeden zijn er, waarom overlijden er in sommige landen meer mensen dan in andere, kan het met hun voeding en leefstijl te maken hebben, kan er sprake zijn van invloeden van je DNA op de besmettelijkheid. Daarnaast kun je je afvragen hoe de mensen die het ‘weten’ aan hun gegevens komen en welke andere belangen er op de achtergrond van die gegevensverstrekkers spelen. Zo zijn er nog talloze vragen te bedenken.

  1. Stap vijf: conclusies trekken. Weten, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren, synthetiseren van gegevens en ideeën

Je hebt nu redelijk door wat er speelt, hoe men de gegevens en feiten manipuleert, welke belangen er spelen, hoe gebrekkig en onjuist de verstrekte informatie is, je snapt nog niet waarom dit gebeurt, maar je ontdekt zekere patronen, ook met soortgelijke manipulatieve gebeurtenissen uit het verleden. Je vraagt je af hoe het komt dat mensen zo snel iemand volgen en vertrouwen, terwijl er genoeg bewijs beschikbaar is dat de machthebbers de boel manipuleren. Je hebt misschien allerlei vragen, die op dit moment niet beantwoord kunnen worden, maar die verder uitzoekwerk vereisen. Je staat aan, omdat je nu zelfstandig tot allerlei inzichten bent gekomen. Het maakt je weerbaarder en je bent niet meer bang.

  1. Stap zes: resultaten communiceren. Een geschikt format of product creëren om de resultaten te delen of belangrijke ideeën aan een publiek kenbaar te maken.

Met wie deel je de resultaten? Wie helpen je om ook kritisch te denken en een eigen mening te leren vormen? Je hebt ontdekt dat er onzorgvuldig met de wetgeving wordt omgegaan, dat er geen sprake is van integriteit als het om besluiten door de regering gaat, je hebt ontdekt dat er creatief wordt omgegaan met de beschikbare gegevens, dat een groot deel van de data niet kenbaar wordt gemaakt. Je hebt ontdekt dat er een eigen waarheid is gecreëerd. Je hebt zelfs ontdekt dat het toedienen van het vaccin onrechtmatig is, omdat de ontwikkeling van het vaccin nog maar in de derde fase zit, terwijl er normaal gesproken heel strenge eisen gelden om een vaccin in de eindfase – fase vier – te krijgen. Dit betekent dat mensen in feite proefkonijnen zijn en dat ze nu pas kijken naar de effecten van het vaccin. Met wie deel je al deze gegevens?

Alle waarheid doorloopt drie fasen. Ten eerste wordt het belachelijk gemaakt, ten tweede wordt het gewelddadig bestreden en ten derde wordt het als vanzelfsprekend geaccepteerd. Arthur Schopenhauer

Dezelfde reeks activiteiten kan worden toegepast op bijna elke inhoud in elke discipline en aangepast worden voor elk niveau. Door op deze manieren met informatie, ideeën of datasets te spelen, moeten leerlingen informatie op verschillende manieren verwerken. Het maakt een heronderzoek van de gegevens en hun eigen begrip, analyse en evaluatie en rechtvaardiging van hun keuzes en ideeën mogelijk. Ze observeren en denken na over hoe anderen dezelfde informatie vanuit verschillende perspectieven bekijken en ze kunnen nieuwe vragen oproepen en hun eigen originele ideeën uitwerken. Hoewel de inhoud van het curriculum de parameters bepaalt voor het aanvankelijk verzamelen of opsommen van gegevens, moedigt het aanmoedigen van unieke of originele ideeën tijdens de reeks activiteiten divergerend denken binnen die parameters aan.

Leven in waarheid

Je kunt wel een poging wagen om anderen te proberen te laten inzien dat leven in waarheid belangrijk is. Maar het belangrijkste is dat jij in waarheid leeft en dat jij je kind leert zijn waarheid te zoeken, waarbij integriteit een van de belangrijkste waarden zal zijn.

Als je in waarheid wilt leven moet je weerbaar en sterk genoeg zijn om het aan te kunnen. Leven in waarheid is niet voor iedereen weggelegd. Maar een ding kan ik je wel vertellen, het geeft je een enorme kracht en je hebt niemand anders nodig om dat voor elkaar te krijgen. De kracht en onverstoorbaarheid die het kiezen voor een leven in waarheid met zich meebrengt, is onbetaalbaar.

Lees ook

https://www.ieku.nl/leer-hoogbegaafde-kinderen-hoe-te-denken/

https://www.ieku.nl/hoogbegaafde-kinderen-en-kritisch-denken/

https://www.ieku.nl/hoogbegaafde-kinderen-kritisch-leren-denken/

David, Daniel M. (2018). Immuun. Over de rol van ons afweersysteem bij de bestrijding van ziekten. Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam.

Dennett, Daniel C. (2014). Intuition Pumps and Other Tools for Thinking. Norton & Company; Illustrated Edition

Dennett, Daniel C. (2018). From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds. Penguin Books Ltd (UK); 1. Edition

Feldmann Barrett, Lisa (2020). Seven and a Half Lessons About the Brain. Picador; Open Market Edition

Feynman, Richard P. (2005). The Meaning of It All: Thoughts of a Citizen-Scientist. Basic Books; New e. Edition

Havel, Vaclav (1989). Poging om in de waarheid te leven. Essay over Charta 77. Kritiese Bibliotheek Van Gennep, Amsterdam.

Kucharski, Adam (2020). The Rules of Contagion. Why Things Spread – and Why They Stop. Profile Books Ltd., London.

Pinker, Steven (2009). How the mind works. W.W. Norton & Co; Reissue Edition