Spirituele intelligentie en uitzonderlijke begaafdheid

Uitzonderlijk begaafde mensen zijn bijzonder gevoelig. Het gaat om alle zintuigen en dit strekt zich uit ver buiten hun eigen lichaam en leefomgeving. Heel jonge kinderen kunnen zich zo vreemd voelen in de ‘harde’ omgeving om hen heen dat ze zich volledig afsluiten, niet meer praten of niet willen leven. Het gevoel dat je ergens terechtgekomen bent waar je totaal niet hoort, is heel sterk en het kan het kind extreem angstig maken. Deze angst en onmiddellijke vervreemding kunnen ervoor zorgen dat het kind ongebruikelijk op de omgeving reageert.

Ouders kunnen hierdoor zelf ook angstig worden. Als je kind bijvoorbeeld niet wil praten, terwijl je merkt dat de taalontwikkeling wel degelijk op gang is gekomen en je kind zelfs kan lezen, ben je geneigd om op een gebruikelijke manier naar antwoorden en oplossingen te zoeken, meestal via een medisch onderzoek. En natuurlijk is het belangrijk dat ze de mogelijke medische gronden laten onderzoeken. Het is misschien nog belangrijker dat ze naar het kind zelf kijken: wie is het kind werkelijk, waar praat het over of, als het nog niet praat, waar wijst het naar of waar sluit het zijn oren voor af? Wat wil je kind aanraken en wat juist niet? Merk je gevoeligheid voor geluiden, voorwerpen, mensen? Een diepe, nauwkeurige, empathische observatie is nodig om een diep, complex, empathisch, gevoelig mens te kunnen zien. Het gaat niet om doorgronden, want dat zal niet lukken, het gaat om objectief, betrokken waarnemen, zonder oordeel.

Als je je kunt voorstellen hoe het is om met extreem gevoelige zintuigen en waarnemingsvermogen op de aarde te zijn en te voelen en je tot je omgeving te verhouden, kun je je misschien voorstellen wat het met je doet als het je nog ontbreekt aan vaardigheden om ermee om te gaan.

Met dit artikel wil ik helpen met meer inzichten, die niet per se wetenschappelijk zijn bewezen (want dat willen veel mensen voordat ze bereid zijn ergens over na te denken), maar die wel degelijk een dagelijkse werkelijkheid zijn voor veel uitzonderlijk begaafde kinderen en volwassenen. Namelijk inzichten over spirituele intelligentie en spirituele ontwikkeling.

Door extreem fijnzinnige zintuigen, gecombineerd met extreme intelligentie, waarnemingsvermogen, sensitiviteit en verbanden leggen, kunnen sommige uitzonderlijk begaafde mensen zich volledig misplaatst voelen in hun leefomgeving. Zij weten vaak zelf niet waardoor het komt en de omgeving wuift hun anders zijn vaak weg, bagatelliseert of negeert het. Maar hun beleving is wel degelijk echt!

Dit kan leiden tot extreme eenzaamheid en vervreemding.

Durf het anders zijn te zien!

Ik voel mij verplicht om je te attenderen op het bestaan van deze kinderen en voor hen op te komen. Ik kom ze  vrij regelmatig in mijn praktijk tegen en merk vaak dat ook de ouders niet weten wat er met hen ‘aan de hand is’. Niets natuurlijk, maar ze zien het als een probleem als het kind afwijkt van de verwachting. Daarnaast past de behoefte om medisch met een gebruikelijke aanpak te zoeken naar oplossingen hier niet, omdat de oorzaak van dat niet verwachte gedrag meestal niet in die hoek te vinden is.

Ouders hebben met hun kind dan al talloze artsen en specialisten bezocht, het kind heeft talloze therapieën gehad en er is nog steeds geen verbetering. Wat doe je dan? Ga je naar het kind en zijn belevingswereld kijken? Ga je na hoe het kind bijvoorbeeld de bevalling heeft beleefd of zijn jonge kinderjaren?

Het kan bedreigend zijn voor ouders en het kan hen een gevoel van falen geven als ze erachter komen dat hun kind zo anders is dat hun manier van denken een enorme draai vereist. De meeste mensen zijn geconditioneerd om op een bepaalde manier te denken en daarbovenop komt ook nog eens dat ze zichzelf conditioneren om anders te denken om zichzelf maar niet TEGEN TE HOEVEN KOMEN. Dan ontloop je jezelf, terwijl je wel degelijk iedere minuut van de dag met je gevoel te maken hebt. Vanuit deze dubbele aanpassing leef je dan, alle niet verwerkte ervaringen en trauma’s uit je verleden achter je aan slepend. Vanuit deze mindset kijk je dan naar je kind en zoek je extern voor jezelf en je kind naar manieren om met alles om te gaan.

Spirituele intelligentie bestaat

De hele westerse psychologie berust op twee processen. Spirituele intelligentie (SQ) introduceert een derde en roept daarom op tot uitbreiding van de psychologie als wetenschap en tot een breder begrip van het menselijk zelf. Het primaire proces kun je emotionele intelligentie (EQ) noemen, gebaseerd op associatieve neurale bedrading in de hersenen, de secundaire intelligentie (IQ) is gebaseerd op seriële neurale bedrading in de hersenen (Freud, 1923). Op basis van deze twee processen plaatst de westerse psychologie in feite een gat in het centrum van het zelf. De primaire en secundaire processen wedijveren met elkaar om controle en expressie. De reden noch de emoties kunnen iets buiten zichzelf aanspreken. Ze hebben geen verdere gemeenschappelijke bron waardoor ze zijn te integreren en te transformeren. Het zelf van Jung (1954) of zijn transcendentale functie was een poging om deze kloof te overbruggen, maar neurologie was in zijn tijd nog onvoldoende ontwikkeld (hij stierf in 1961) om hem een wetenschappelijke basis te bieden voor zijn werk.

Spirituele intelligentie, gebaseerd op het derde neurale systeem van de hersenen, de synchrone neurale oscillaties, die gegevens over de hele hersenen verenigen, biedt ons voor het eerst een levensvatbaar tertiair proces (Zohar, 2000). Dit proces verenigt, integreert en heeft het potentieel om materiaal te transformeren dat voortkomt uit de andere twee processen. Het vergemakkelijkt een dialoog tussen rede en emotie, tussen geest en lichaam. Het biedt een steunpunt voor groei en transformatie. Het biedt het zelf een actief, verenigend en betekenisgevend centrum.

Leegte

Veel mensen hebben tegenwoordig een ongekend niveau van materieel welzijn bereikt, maar toch voelen ze dat ze meer willen. Velen spreken van een leegte, wijzend op hun borst. Spirituele intelligentie is een intern, aangeboren vermogen van het menselijk brein en de psyche, dat zijn diepste middelen uit het hart van het universum zelf haalt. Het is een faciliteit, die gedurende miljoenen jaren is ontwikkeld en waarmee de hersenen betekenis kunnen vinden en gebruiken bij het oplossen van problemen.

Spirituele intelligentie is de intelligentie van de ziel. Het is de intelligentie waarmee we ons genezen en waarmee we ons heel maken. Zoveel mensen leven een leven van fragmentatie. Ze verlangen naar een verdere samensmelting, een diepere verbondenheid, maar vinden weinig middelen in het ego-gebonden lichaam of in de bestaande symbolen of instellingen van hun cultuur.

Spirituele intelligentie is de intelligentie, die rust in dat diepe deel van het zelf dat verbonden is met wijsheid van buiten het ego of de bewuste geest. Het is de intelligentie waarmee we niet alleen bestaande waarden herkennen, maar waarmee we creatief nieuwe waarden ontdekken. Spirituele intelligentie is niet cultuurafhankelijk of waardeafhankelijk. Het volgt niet uit bestaande waarden, maar creëert eerder de mogelijkheid om waarden in de eerste plaats te hebben.

De meeste uitzonderlijk begaafde mensen hebben volgens mij geen idee wat spirituele intelligentie is, terwijl deze intelligentie juist precies omschrijft wat ze ervaren en voelen en wat ze vanuit hun autonomie van nature kunnen toepassen, maar wat door hun opvoeding of opvattingen van anderen ze niet lijkt aan te spreken.

Man’s search for meaning is the primary motivation in his life and not a “secondary rationalization” of instinctual drives. This meaning is unique and specific in that it must and can be fulfilled by him alone; only then does it achieve a significance which will satisfy his own will to meaning.

Viktor Frankl, Man’s Search for Meaning

Spirituele intelligentie wordt gedefinieerd als het vermogen om een multi-sensorische benadering te gebruiken, inclusief intuïtie, meditatie en visualisatie, om toegang te krijgen tot iemands innerlijke kennis om problemen van mondiale aard op te lossen (Sisk & Torrance, 2001).

De kernwaarden van spirituele intelligentie zijn verbondenheid, compassie, verantwoordelijkheid, balans, eenheid en dienstbaarheid. Deze waarden kunnen natuurlijke expressie vinden in het curriculum.

Veel ouders hebben misschien gelezen over Dabrowski’s ‘overexcitabilities’ ofwel hooggevoeligheden: intellectuele, emotionele, psychomotorische, zintuiglijke en verbeeldingsgevoeligheid. Spirituele gevoeligheid omvat veel aspecten van deze categorieën, maar ik geloof dat het op zich staat als een belangrijke gevoeligheid, die veel hoogbegaafde en uitzonderlijk begaafde mensen ervaren:

• diepe empathie en uitzonderlijke emotionele diepte
• intuïtief inzicht; vermogen om de waarheid van situaties te zien
• een sterke verbinding met de natuurlijke wereld
• onbegrepen voelen door de wereld om hen heen

Deze gevoeligheden kunnen leiden tot eenzaamheid en zelftwijfel.

Hoofdcomponenten van spirituele intelligentie

Emotionele ontwikkeling komt tot stand met de interactie tussen ontwikkelingspotentieel en de omgeving van het individu (nature en nurture). Talenten, intelligentie, verschillende vormen van hooggevoeligheden en capaciteit voor innerlijke transformatie zijn belangrijke factoren in het ontwikkelingspotentieel van het individu (Dabrowski, 1972; Piechowski, 1979). De theorie van Dabrowski heeft betrekking op een kern van persoonlijke kenmerken, die aansluiten bij het gedrag van veel hoogbegaafde mensen. Dabrowski zei dat het in de aard van veel hoogbegaafde mensen ligt om de principes waarin ze geloven vast te houden en te proberen trouw te blijven aan zichzelf (Dabrowski, 1964). Deze staat van zijn leidt regelmatig tot een existentiële depressie (hierover kun je verder lezen in mijn boek Intens, authentiek en vrij).

Concrete kenmerken

Dit is een opsomming die je kunt gebruiken naast je eigen observatie en ervaring met je kind (of met jezelf). Niet alle punten zijn tegelijk op iemand van toepassing. Kijk wat bij je past en wat goed voelt. Ik hoor regelmatig van klanten dat een opsomming hen heeft geholpen een richting te kiezen waarin ze verder moeten zoeken, hoewel ik mij er ook van bewust ben dat lijstjes zo hun eigen leven kunnen gaan leiden… Hoe dan ook, hierbij toch een lijst met mogelijke signalen van spirituele intelligentie:

• je voelt je soms volledig ontheemd, je kunt het gevoel hebben dat je geadopteerd bent
• je bent zeer gevoelig voor energie, je voelt de gemoedstoestand van anderen
• je voelt de emoties en lichamelijke kwalen van andere mensen als die van jezelf (empathie)
• je ziet het complete plaatje en houdt je niet te veel bezig met de details
• jij bent de vertrouwenspersoon waar mensen terechtkunnen in tijden van nood
• je kunt last hebben van spijsverteringsproblemen en gevoelig zijn voor sommige voedingsgroepen
• je voelt je uitgeput nadat je te veel tijd met mensen hebt doorgebracht
• je denkt in grijstinten in plaats van in zwart-wit
• je bent je zeer bewust van de onderlinge verbondenheid van het leven en respecteert het diep
• je gelooft meer in synchroniciteit dan in toeval
• je bent een uitstekende en meelevende luisteraar
• je kunt de energie binnen en buiten jezelf voelen, onderscheiden en veranderen

Uitzonderlijk begaafde kinderen met spirituele intelligentie:

• zijn vaak op zeer jonge leeftijd in staat abstract te denken voordat ze het emotionele vermogen hebben om ermee om te gaan
• kunnen inhoudelijke vragen stellen zonder de mogelijke emotionele impact te erkennen. Het vierjarige kind kan bijvoorbeeld complexe vragen stellen over de finaliteit en universaliteit van de dood, en vervolgens moeite hebben met het besef dat zij ook zal sterven
• kunnen vragen stellen als volwassenen, er niet klaar voor zijn of niet over willen praten, maar toch antwoorden nodig hebben

Help je kind zichzelf te durven zijn

Als je dit leest en als je je kind of jezelf daarin herkent, welke stappen zou je dan kunnen nemen om jezelf en je kind beter te leren kennen en hoe kun je je kind helpen zijn weg te vinden in de wereld?

Om iets voor je kind – dat afwijkend gedrag vertoont door redenen die ik eerder noemde – te kunnen betekenen, moet je het eerst durven inzien. Je onderzoekt dan eerst in hoeverre je huidige overtuigingen en aanpak gebaseerd zijn op verwachting, conditionering, een selffulfilling prophecy óf op een oordeelloze waarneming, zonder interpretatie, en op empathie.

Je kind, intuïtief, misschien direct na de geboorte of vrij jong, geschrokken van de omgeving, heeft besloten (ook intuïtief) om in een overlevingsmodus te gaan (zie acht niveaus van Maslow in dit artikel). Het zit nu vast in zijn of haar gedrag, niet praten, niet willen eten, niet in groepen willen zijn, niet willen leven, niet met anderen willen socialiseren. En dat kan zo extreem zijn dat het soms levensbedreigend is.

Je kind heeft dus jouw intuïtie, intellect, gevoeligheid nodig om te ervaren dat wat hij ervaart heel normaal is, alleen niet gemiddeld. Als je kind tot de halve procent van de bevolking behoort, maar het nog niet weet, is het vrij angstig om te ervaren zonder weten. Of eigenlijk gaat het om het Weten (vanuit je hart), maar het weten (vanuit je brein) moet nog die koppeling maken.

Dus heel praktisch wat te doen:

1. Besef dit en laat het diep tot je doordringen.
2. Onderzoek je eigen conditionering en angsten, in wat heb je je extreem aangepast? Waarvoor verstop je je?
3. Ga na hoe geboorte van je kind is verlopen, hoe voelde je je (of als je man bent, hoe voelde de moeder van je kind zich) tijdens de zwangerschap?
4. Wat was je eigen gemoedstoestand toen het kind geboren werd en hoe zijn de eerste paar maanden verlopen? Was je zenuwachtig bij opmerkingen van anderen, wilde je het ‘goed doen’?
5. Wanneer heeft er een houdings- of gedragsverandering bij je kind plaatsgevonden?
6. Hoe heb je daarop gereageerd en hoe reageer je er nu op?
7. Heb je continu voor ogen WIE JE KIND IS en waar het werkelijk behoefte aan heeft?

Deze benadering kun je vervolgens gebruiken om je kind te helpen bij zijn geestelijke en emotionele groei:

1. Gevoel: Word je bewust van het zoeken naar verbindingen en transcendentie dat je kind laat zien.
2. Observeren: Het is van essentieel belang dat het kind de tijd krijgt om buiten de gebruikelijke activiteiten en het dagelijks leven op ontdekkingstocht te gaan.
3. Beleven: Maak contact met je eigen kindertijd. Ga na hoe je zelf vroeger was en welke vragen je stelde over het universum, wat daarachter ligt en hoe anderen daarmee omgingen. Werd je gezien voor wie je bent? In welke mate heb jij je aangepast? Mijn advies is dat, terwijl je jezelf toestaat om het innerlijke zelf van je kind te ervaren, jezelf ook toestaat om opnieuw contact te maken met je eigen jeugdervaringen. Als je dit durft, kun je ook beter inzien hoe je kind zich voelt en welke mate van aanpassing het doormaakt. Daarnaast kun je wellicht je eigen spirituele intelligentie (weer) voelen en daarvandaan je kind beter helpen.
4. Reflecteren: Wees ten slotte bereid om je kind te reflecteren op anderen, die geen begrip hebben van de vele dimensies van uitzonderlijke begaafdheid. In plaats van je kind te zien met de ogen van de realist of de wetenschapper, stel je jezelf open voor zijn of haar spiritualiteit en respecteer dat.

Als zowel hoogbegaafdheid als spirituele intelligentie ontkend worden, wordt het kind dubbel ontkend in zijn ZIJN. Dit heeft enorme gevolgen voor zijn zelfbeeld en dus zijn gehele ontwikkeling.

Piechowski (2003) betoogde dat kinderen met spirituele intelligentie het vermogen hebben om een verhoogd bewustzijn op te wekken met weloverwogen technieken (ze kunnen mediteren of een actief ‘fantasie’-leven hebben dat het onderscheid tussen de zogenaamde realiteit vervaagt), een wijsheid hebben die hun leeftijd te boven gaat (ze kunnen van jongs af aan indringende vragen stellen over doel en betekenis) en in staat zijn om verbinding te maken met een oneindige energie. Spiritueel begaafden voelen zich sterk verbonden met de wereld om hen heen naast hun innerlijke zelf, andere mensen en God (hoe God ook wordt gedefinieerd).

Sommige hoogbegaafde kinderen voelen zich erg in harmonie met het universum. Ze ervaren een gevoel van transcendentie met het oneindige en definiëren zich daarmee. (Lovecky, 1998)

Al te vaak zoeken we antwoorden en zekerheid in de wetenschap. De spirituele intelligentie biedt de mogelijkheid om de constante analyse opzij te zetten en te genieten van de verbindingen tussen tijd en plaats, met de levende en de immateriële wereld. Palmer verwoordt het treffend: spiritualiteit is de “zoektocht naar verbondenheid met iets groters dan ons ego, met onze eigen ziel, met elkaar, met de werelden van de natuur en geschiedenis en literatuur, met de verplichtingen, kansen en mysteries van het leven op het aangezicht van de aarde”.

Doe er iets mee.

Referenties

Bolte Taylor, J. (2009). My stroke of insight. London: Hodder & Stoughton Ltd.

Coles, R. (1990). The Spiritual life of children. Boston, MA: Houghton Mifflin.

Grant, B. (2002). Looking through the Glasses: J. D. Salinger’s wise children and gifted education. Gifted Child Quarterly, 46 (1), 6-14.

Lovecky, Deirdre V.(1998). Spiritual sensitivity in gifted children, Roeper Review, 20: 3, 178-183.

Piechowski, M. M. (2003). Emotional and spiritual giftedness. In N. Colangelo & G. A. Davis (Eds.), Handbook of gifted education (3rd ed.) (pp. 403-416). Boston: Pearson Education.

Palmer, P. (2003). Teaching with heart and soul: Reflections on spirituality in teacher education. Journal of Teacher Education, 54 (5), 376-385.

Tolle, E. (2004). The power of now. Vancouver: Namaste Publishing.

Tolan, S. S. (2007). Spirituality and the highly gifted adolescent. Retrieved from http://www.stephanietolan.com/spirituality.htm

Meer lezen over hoogbegaafdheid: